Tytuł budzi masę skojarzeń i uruchamia wyobraźnię. Podkręca ją nota wydawcy, wzmiankująca „koszmary, obsesje i niespełnione sny, które ukształtowały XX wiek, najbardziej przerażające stulecie w dziejach ludzkości“. Czyli nie szaleniec z piłą mechaniczną, nie horda zombie, nie długowłosa zjawa o koreańskich rysach – ale coś o wiele bardziej realistycznego, wiwisekcja XX-wiecznej historii i człowieka tej epoki. Nie zabawa pospolitym straszydłem, ale coś, co sprawi, że będziemy kręcić się nerwowo w fotelu i rozglądać dookoła.

Otóż nie, to mylny trop. „Upiory XX wieku“ nie stawiają sobie tak ambitnych celów. To raczej literatura grozy pozbawiona socjo- i psychologicznych ambicji. Literackie pudełko czekoladek – nierzadko zaskakujące różnorodnością i pomysłami, ale nie wykraczające poza zabawę w straszne opowieści przy ognisku albo „co by było gdyby?“.

To, czym stoi ta proza, jest element zaskoczenia i różnorodność. Zabawa przebiega na wielu płaszczyznach. Jest i mrugnięcie okiem znad sztampowej menażerii, i szkatułkowa konstrukcja przewrotnie odwrócona w finale. Ale jest też sporo opowiadań operujących groteską lub zupełnie osuwających się w psychodeliczne obrazy, kiedy człowiek staje się owadem, inny zaprzyjaźnia się z dmuchaną zabawką, a jeszcze inny znajduje przedmiot o magicznych właściwościach. Jest więc oryginalnie i doprawdy trudno się przygotować na to, co przyniesie kolejna strona. Bohaterowie są równie zaskoczeni jak czytelnik, kiedy wyrastają im czułki – tym łatwiej empatycznie sprząc się z ich przerażeniem.

A co decyduje o sile prozy Joe Hilla? Śmiem twierdzić, że to, co dzieje się na krawędzi niezwykłości. To, jak reagują jego bohaterowie, jak bardzo są zwykli, jak realistycznie opisane są ich przeszłość i motywy, obawy i dążenia. Największe wrażenie robi nie to, co hiper-niesamowite, ale momenty, w których widzimy ludzi i życiowe zakręty, z którymi sobie radzą – tęsknotę za przeszłością, żal po utraconych szansach, niefortunny zbieg okoliczności prowadzący do katastrofy, trudne relacje z rodzeństwem, zepchnięte w podświadomość pretensje skutkujące erupcją zemsty.

Zadziwiające, jak każde z tych opowiadań jest inne – i zarazem jak ciekawą tworzą kompozycję; jak są charakterystyczne, napisane w niepodrabialnym stylu Joe Hilla. Większość z zamieszczonych historii ma szansę naprawdę zapaść w pamięć. Nawet tam, gdzie pojawia się schemat lub znany motyw – zostaje często złamany w sposób spektakularny (jak choćby zombie w opowiadaniu z Johnem Romero). Nawet posłowie skrywa niespodziankę.