„Prawda cię wyzwoli”. Ten napis widnieje na winiecie pierwszej ankh-morporskiej gazety, a w zasadzie azety, jako że to novum zawiera informacje od A do Z. Tak – mimo przebąkiwania kapłanów o bluźnierstwie, magów o igraszkach z osnową rzeczywistości, a Gildii Grawerów o prawach korporacyjnych, Ankh-Morpork wkracza w Wiek Nietoperza (który, prawdę mówiąc, już się kończy) z wynalezioną po raz kolejny ruchomą czcionką, a Terry Pratchett bierze na celownik czwartą władzę.

Tym razem dane nam będzie zaznajomić się z całkiem nowymi bohaterami; dotychczasowe filary ankh-morporskich wątków Dysku: komendant Vimes, Marchewa, sierżant Colon, Nobby, Angua i inni członkowie Straży Miejskiej odegrają tu role wyłącznie drugoplanowe. Potężna prasa znajdzie się na drodze Williama, czarnej owcy arystokratycznej rodziny de Vorde'ów, parającego się wysyłaniem listów ze stołecznymi nowinkami i ploteczkami do kilku ościennych państw.

Nie zabraknie też charakterystycznego dla tej części Dysku wątku sensacyjnego, związanego z osobą Patrycjusza – lecz tym razem będzie to śledztwo dziennikarskie, nie zaś policyjne. Znajdzie się też miejsce dla przestępczego duetu inspirowanego filmami De Palmy, Scorsese czy Tarantina (przy okazji poznamy też techniczne szczegóły wykonania z tylnej części ciała pewnego okresu historycznego). Nie można też zapomnieć o pewnym wampirze – pasjonacie fotografii, ze skłonnością do samobójczych zabaw z fleszem.

Warstwa, powiedzmy, rozrywkowa jest na standardowym (jak na standardy Pratchetta, rzecz jasna) poziomie: porywa szybkością akcji, bawi kulturowymi nawiązaniami – a to do XIX-wiecznych towarzystw trzeźwości, a to do pysznej postaci self-made mena. W paru miejscach można zauważyć pewną powtarzalność dowcipów, widoczną dla osób dobrze znających twórczość tego autora – z podobną komputerową gwarancją mieliśmy już okazję zapoznać się w „Dobrym omenie”. No ale krytyki niektórych monopoli nigdy za wiele... Na korzyść wpływa z kolei pojawienie się nowych postaci, choć i na tych, wydawałoby się, dobrze już znanych można zauważyć nowe rysy – Vimes w konfrontacji z wolną prasą wykaże zapędy zgoła cenzorskie, korespondujące jednak z dobrze już nam znanym przekonaniem, że „prawo to ja”.

Ale książka ma także drugie oblicze – to odzwierciedlające mechanizmy naszego świata. W poprzedzającym „Piątym elefancie” wiwisekcji została poddana władza, tu Pratchett skupił się na mediach. Tak jak zaskoczeni pojawieniem się gazet mieszkańcy Ankh-Morpork zaczynamy zadawać sobie pytanie: kto pilnuje mediów? Nie można przecież ot tak wziąć i wydrukować – jeśli coś jest napisane, ktoś musiał na to pozwolić. Wiadomo, że słowo wydrukowane w iście magiczny sposób staje się prawdą – kto więc decyduje, co prawdą jest, co się nią staje? Odpowiedzi wydają się być oczywiste, ale czy takie są w istocie? Dlaczego niewielka grupa ma decydować o tym, jaką wiedzę będą mieli wszyscy inni? Kto selekcjonuje i udostępnia informację? Czy odpowiedź „wolny rynek” wystarcza, skoro ludzie wolą czytać o sprawach im bliskich – od kwestii sprawowania rządów w mieście ważniejsza jest kłótnia na wystawie ogrodniczej.

Pytania tym istotniejsze, że na Dysku czas biegnie szybciej i wkrótce pierwszy tytuł ma konkurencję w postaci goniącego za sensacją tabloidu, dla którego odpowiedzialność za słowo nie ma żadnego znaczenia. Ale wiadomości w nim są znacznie ciekawsze i na nic się nie zda przysłane przez Verence'a dementi, że kobiety w Lancre nie rodzą węży. Czy rzeczywiście kłamstwo może obiec świat dookoła, zanim prawda wciągnie buty, czy to tylko przekonanie małych, zadufanych w sobie i ksenofobicznych ludzi? A może jednak słuszne – przynajmniej w Świecie Dysku – okaże się motto z winiety kolejnego numeru: „Prawda nie nawali”?