„Modlitwy do rozbitych kamieni. Czas wszystek, światy wszystkie. Miłość i śmierć” to kolejna po tetralogii „Hyperiona” pozycja autorstwa Dana Simmonsa wydana w serii Artefakty. Ceniony na świecie i w Polsce amerykański pisarz jest znany przede wszystkim z długich powieści o zróżnicowanym charakterze, często nawiązujących do mitologii, wydarzeń historycznych czy innych utworów literackich. Tym razem mamy do czynienia z zbiorczym wydaniem trzech antologii krótszych (co nie znaczy krótkich!) tekstów, które w Stanach Zjednoczonych opublikowano odpowiednio w latach 1990, 1993 i 2002. Jest wśród nich „Rzeka Styks płynie pod prąd”, od której zaczęła się poważniejsza pisarska kariera Simmonsa, ale także nowele znacznie późniejsze, zapowiadające najsłynniejsze światy stworzone przez Amerykanina (czyli na przykład „Trupia otucha”, poprzedniczka powieści o tym samym tytule, albo „Wspomnienia o Siri”, pierwszy utwór mówiący o świecie „Hyperiona”) lub do nich nawiązujące. Opowiadaniom z pierwszej antologii, „Modlitwy do rozbitych kamieni”, towarzyszą krótkie odautorskie wstępy, zarysowujące okoliczności powstania tekstów.

Większość z ponad dwudziestu utworów debiutuje na polskim rynku, choć niektóre ukazały się wcześniej w „Fantastyce”, „Feniksie” czy antologiach „Kroki w nieznane” i „Rakietowe szlaki”. Niemal tysiąc (!) stron zbioru pozwala dość dobrze poznać interesujące autora tematy i stosowane przez niego techniki literackie. Czytamy o przenikaniu się światów żywych i umarłych, spotykamy bogate obrazowanie, elementy fantastycznonaukowe oraz rodem z horroru, obserwujemy próby przyglądania się ludzkim obsesjom, często prezentowane przez pierwszoosobowego narratora. Jak często w przypadku długiego zbioru, poziom opowiadań bywa nierówny. Niektóre są po prostu nieudane, jak specyficzny tekst o kaznodziejstwie w Nowym Jorku („Koszmar za sprawą bujającej się kołyski”), inne mało odkrywcze („W ząbek czesani”, opowieść o upiornych fryzjerach, humoreska „Vanni Fucci ma się dobrze i żyje w piekle” czy „Śmierć w Bangkoku”, oparty na banalnych skojarzeń tajski odpowiednik „Pieśni Kali”). Kilka tekstów czyta się z zainteresowaniem, ale ostatecznie nie pozostawiają po sobie zbyt dużego wrażenia. Tak jest choćby w przypadku „Sypiając z zębatymi kobietami” – zaplanowanego jako polemika z „Tańczącym z wilkami” opowiadania opartego na indiańskiej mitologii, czy „Flashbacku”, nieco Dickowskiej (i zawierającej subtelne nawiązania do „Człowieka z Wysokiego Zamku”) historii opartej na koncepcji narkotyku pozwalającego cofać się do wspomnień z dawnych dni czy lat. „Metastazie”, tekstowi dotyczącemu swoistej personifikacji chorób nowotworowych, towarzyszy napisany na jego podstawie scenariusz telewizyjny.

W kolekcji znajdziemy też jednak opowiadania (czy nowele), które reprezentują to, co w twórczości Simmonsa najlepsze. Zdecydowanie na korzyść wyróżniają się dwa teksty ze świata „Hyperiona”, „Wspomnienia o Siri” i „Sieroty z Helisy”. Moją sympatię zdobyło szczególnie to pierwsze, zapowiadające z jednej strony teologiczno-polityczno-społeczny międzygwiezdny rozmach późniejszej tetralogii, z drugiej opowiadające w świeży sposób historię miłości, zaufania i zdrady w dobrze znanym z SF kontekście partnerów funkcjonujących z uwagi na kosmiczne podróże w różnych planach czasowych. Ciekawie i oryginalnie o telepatii oraz umysłach funkcjonujących odmiennie od normy mówi opowiadanie „Oczu napotkać nie śmiem w moich snach”; bardzo pozytywnym zaskoczeniem jest nietypowo krótka jak na twórczość Amerykanina antykorporacyjna interpretacja losów ostatniego lotu „Challengera”, „Dwie minuty czterdzieści pięć sekund”. Fascynatom górskich wspinaczek przypadnie zapewne do gustu „Na K2 z Kanakaredesem”, opowieść o dzielonych z innymi gatunkami marzeniach o zdobywaniu himalajskich wierzchołków w stylu pierwszych odkrywców.

Dwa najwybitniejsze z mojej perspektywy teksty w „Modlitwach…” mocno się od siebie różnią. Pierwszy to prosta fantastyczno-realistyczna metafora losu czy też powołania nauczyciela, „Śmierć centaura”, w której typowa kosmiczna historia przygodowa, opowiadana uczniom w szkole przez prowadzącego lekcje angielskiego Paula Kennana staje się trudnym, gorzkim komentarzem społecznym. Drugim jest zamykający zbiór „Wielki kochanek”, dłuższa, nieoczywista opowieść o walkach nad Sommą podczas I wojny światowej, oparta na słynnych wierszach ówczesnych „wojennych poetów”. Okrucieństwo i bezsens wojny staje się tam okazją nie tyle do spotkania ze Śmiercią, co z Życiem…

Miłośnicy powieści Simmonsa z pewnością lekturą zbioru nie będą rozczarowani, a dla tych, którym brakuje śmiałości do rozpoczęcia przygody z twórczością Amerykanina od kilkusetstronicowych tekstów, nawet pojedyncze opowiadania ze zbioru pozwolą poznać światy autorskiej wyobraźni.