Niesamowitość jako kategoria estetyczna zasadza się na pewnym specyficznym wrażeniu – obcowania z czymś spoza porządku rzeczywistości. Niesamowite jest coś, co nie jest „samowite”, czyli coś nieznanego, nieoswojonego zarówno przez kulturę, jak i rozum. Coś irracjonalnego, co nie powinno mieć miejsca. Literatura niesamowita nie jest tym samym, co horror, choć może operować podobnymi figurami. W horrorze chodzi jednak o utrzymanie napięcia prowadzącego do strachu, które później ulega rozładowaniu, natomiast w literaturze niesamowitej zwykle chodzi o poczucie dziwności (któremu strach często wszakże towarzyszy, bo boimy się tego, czego nie znamy), które bardzo często wcale nie zostaje rozwiane.

Doświadczenie niesamowitości wydaje się uniwersalne – niezależne od czasu i kultury. Jego literacki zapis pojawia się w różnych wiekach i w różnych państwach. I przez tę uniwersalność powiązaną z zasadniczo niezmienną ludzką psychiką, do której literatura niesamowita się odnosi, pozostaje ona długo aktualna. Dlatego wydaje mi się świetnym pomysłem wznowienie klasycznej serii PIW-u prezentującej wybory literatury niesamowitej różnych regionów. Na początek – Francja.

Francja nie jest pierwszym krajem, który przychodzi mi do głowy, kiedy myślę o literaturze niesamowitej. Ameryka z Poem i Lovecraftem, Wielka Brytania z Machenem i Balckwoodem, nawet Niemcy z Hoffmannem i Ewersem kojarzą się bardziej z tego typu pisarstwem. I niektóre nazwiska pojawiające się w omawianym zbiorze pogłębiają jeszcze zaskoczenie – np. Balzac, którego z fantastyką w literaturze raczej nie przywykliśmy łączyć. Jest za to czołówka modernistycznej Francji, z Apollinairem, d'Aurevillym i Villiersem de l'Isle-Adamem, choć ten ostatni przysłużył się rozwojowi „opowieści okrutnych”, które nie do końca są tym samym, co tytułowe „opowieści niesamowite”. Mimo to czytając tych – i pozostałych autorów – czytelnik nie powinien czuć się zawiedziony.

„Opowieści niesamowite. Literatura francuska” uzmysławia nam ważną rzecz: że i wielcy pisarze sięgali po tematy, które dziś często przypisuje się do literatury gorszej kategorii. Dzisiaj, gdy ktoś pisze o duchach, diabłach i tego rodzaju fantazjach, wrzucany jest zbyt szybko do kategorii autorów niepoważnych. Tymczasem w tym zbiorze znajdziemy – obok wspomnianego Balzaca – pisarzy tak uznanych, jak np. Gautier czy Maupassant. A zatem spojrzenie na literaturę nieco starszą w pewnym sensie inspiruje nas, a przynajmniej inspirować może, do przemyślenia kondycji naszej współczesnej literatury.

Pierwszy tom „Opowieści niesamowitych” polecam przede wszystkim tym, którzy ten rodzaj pisarstwa kojarzą – jak ja – w pierwszej kolejności z literaturą anglosaską. Jej przedstawiciele z pewnością nie wyczerpują gatunku, a Francuzi, podkreślając w nim elementy miłosne i religijne, świetnie radzą sobie z konwencją.