Kilka uwag o Ringu Kojiego Suzukiego

Reakcja na tytuł Ring jest oczywista – skojarzenie z japońską i amerykańską serią horrorów opowiadających o przeklętej kasecie, która po siedmiu dniach od jej obejrzenia przynosi śmierć. Warto jednak przypomnieć, że scenariusze tych filmów powstały w oparciu o pierwszą część trylogii Kojiego Suzukiego¹⁾ pt. Ring. Zaznaczyć przy tym trzeba, że ekranizacje nie są wierną adaptacją powieści.

Bohater literackiego pierwowzoru, młody dziennikarz Asakawa (prywatnie mąż i ojciec), bada serię dziwacznych zgonów tokijskich nastolatków. W ten sposób trafia na obejrzaną przez młodych ludzi fatalną kasetę i, podobnie jak poprzednie ofiary, dowiaduje się, że pozostał mu tydzień życia. Eksplorując pochodzenie nagrania protagonista odkrywa, że zostało ono wytworzone przez przepełnionego nienawiścią ducha zgwałconej i zamordowanej dziewczyny imieniem Sadako. Jej ciało zostaje wrzucone przez zabójcę do studni. Mordercą jest chory na ospę mężczyzna, który pozostawia w ciele dziewczyny wirusa i za sprawą tej właśnie choroby klątwa zyskuje możliwość rozprzestrzenienia. „Trzydzieści lat temu pewna młoda kobieta znienawidziła społeczeństwo za to, że doprowadziło jej ojca i matkę do śmierci. […] W tym samym czasie wirus ospy prawdziwej znienawidził ludzkość za to, że niemal całkowicie usunęła go z powierzchni ziemi. Te dwa rodzaje nienawiści złączyły się razem w ciele jednej osoby – Sadako Yamamury – a potem pojawiły na świecie w nowej, nieoczekiwanej i niewyobrażalnej formie”²⁾. Imperatywem wirusa jest reprodukcja, którą umożliwia zawarty na kasecie wideo zapis. Jest on zresztą zręcznie zakamuflowaną opowieścią o losach Sadako, stanowiąc klucz do rozwikłania tajemnicy klątwy. Asakawa orientuje się w końcu, że warunkiem ocalenia jest skopiowanie kasety i pokazanie jej innym osobom. „Pomóż mu się rozmnożyć, pokazując […] komuś [nagranie]”³⁾ – mówi bohater.

Warto tu jeszcze dodać, że nadnaturalne zdolności Sadako wynikają z jej genetycznego dziedzictwa. Matka bohaterki, Shizuka Yamamoto, była utalentowanym medium. Jej kariera załamała się jednak w wyniku publicznej kompromitacji i kobieta popełniła samobójstwo. Los matki stał się elementem determinującym stopniową alienację córki.

Mimo pozornej prostoty fabuły, w której dominuje motyw zemsty za doznane krzywdy i dążenie wirusa/klątwy do reprodukcji, powieść Suzukiego nie może być postrzegana jako utwór jednowymiarowy. Nie sposób na przykład nie dostrzec aluzji odnoszących się do współczesnych problemów społecznych i obyczajowych czy refleksów tradycji religijnej oraz mitologii japońskiej, będących w dużej mierze uzasadnieniem dla wydarzeń o nadprzyrodzonych.

Można wśród nich wymienić nabycie przez matkę Sadako zdolności parapsychicznych, po wyłowieniu z oceanu posągu Ascety. Figura ta przedstawiała legendarnego buddyjskiego mnicha, En-no Ozunu⁴⁾.

Z kolei samo ukształtowanie się klątwy (jako zapisu na kasecie VHS) nawiązuje do buddyjskiego przekonania, że wszystkie wydarzenia są przeznaczone z góry, że istnieje kołowrót wcieleń, „a więc silna miłość lub nienawiść nie kończy się wraz życiem”⁵⁾. Klątwa Sadako staje się w pewien szczególny sposób manifestacją tej ciągłości bytowej, ponieważ następne wcielenie (i jednocześnie monstrualne potomstwo) bohaterki to ta epidemiczna hybryda, kierowana pragnieniem eksterminacji ludzkości.

Kołowrót istnienia wyraża się ukształtowaniem losów Shizuko (matki) i Sadako (córki). Ta pierwsza wydobywa posąg Ascety i zyskuje moc, ta druga dziedziczy zdolności psychokinetyczne. Jednak obie muszą ponieść konsekwencję tego daru; matka zostaje upokorzona przez media i zabija się, a córka rodzi się jako hermafrodyta, nieposiadająca wyraźnej tożsamości płciowej i społecznej. Różniąc się od innych, musi pozostawać w izolacji emocjonalnej i fizycznej, bezustannie się pogłębiającej.

Zamknięty i (przeklęty) krąg stanowi też los dziennikarza Asakawy. Bohater musi dokonać wyboru pomiędzy własnym dobrem (jego żona i dziecko oglądają nagranie), a przyszłością gatunku. Każda podjęta przez bohatera decyzja w mniejszym lub większym stopniu będzie katastrofalna, warunkując albo zagładę jego rodziny albo globalną epidemię. Asakawa za wszelką cenę próbuje ratować życie żony i córeczki, obrazując w tym działaniu bezbronność człowieka wobec przeznaczenia, także tego warunkowanego podjętymi decyzjami.

Tytuł powieści nawiązuje zresztą przede wszystkim do koncepcji cykliczności egzystencji i niemożności ucieczki od przeznaczenia. Kołowrót wcieleń warunkuje ciągłość istnienia, ale wytycza również los wszystkich ofiar klątwy. Nagranie, po obejrzeniu którego umierają ludzie, jest przecież i conditio sine qua non zetknięcia się z klątwą, i gwarancją wyzwolenia od tejże. „Ludzie, którzy obejrzą film […] od razu go skopiują i pokażą innym. […] Prowadzeni instynktownym lękiem […] pozwolą, aby […] kaseta […] rozeszła się po Japonii. […] Za pół roku nie będzie […] osoby, która nie byłaby nosicielem, i wirus przeniknie również za granicę. Tymczasem […] będą ofiary śmiertelne i […] wybuchnie panika. Ludzie rozpaczliwie zaczną produkować kopie. […] Nowy wirus rozpanoszy się na dobre”⁶⁾.

Symbolika kręgu wiąże się w powieści z wyobrażeniami akwatycznymi, których pre-figuracją staje się studnia. Według Moniki Szyszki motyw studni, „najczęściej [jest] używany dla ukazania regresu do pierwotnego stanu bytu, do bezforemnej preegezystencji lub/i narodzin w nowej postaci”⁷⁾. Śmierć Sadako i narodziny klątwy/wirusa odbywają się właśnie w obrębie studni.

Z kolei uzyskanie przez Shizuko nadnaturalnych mocy odbywa się w wodzie, a prze-cież „zanurzenie [w niej] symbolizuje zniszczenie starej formy lub bytu, [natomiast] wynurzenie równoznaczne jest z odrodzeniem w nowej postaci i do nowego życia”⁸⁾. Osobowość Shizuko ulega po tym doświadczeniu drastycznej przemianie, umożliwiając bohaterce kontakt z siłami nadnaturalnymi.

Schemat „innego” realizuje się w tej powieści m.in. poprzez trzy poziomy obcości Sadako. Pierwszy to odmienność płciowa (bohaterka jest obojnakiem), drugi umysłowa (zdolności parapsychiczne, odziedziczone po matce), trzeci zaś wiąże się z alienacją psychiczną, odnoszącą się do niemożności nawiązania relacji z innymi osobami oraz wzrastającym poczuciem krzywdy. Eskalacja tych odczuć determinuje los bohaterki, w ogromnym stopniu przyczyniając się do aktywizacji klątwy.

Oczywiście elementarnym składnikiem powieści jest sposób postrzegania metody rozprzestrzeniania się zła. Jeden z bohaterów mówi o tym w ten sposób: „szatan pojawia się na świecie w coraz to innej formie. Pamiętasz dżumę, która drugiej połowie trzynastego wieku spustoszyła Europę? Umarła wtedy połowa jej ludzkości. […] Artyści z tamtych czasów porównywali dżumę do szatana. Teraz też tak jest. […] Kiedy rozmawiamy o AIDS, często uważamy tę chorobę za szatana współczesności. Ale […] złe moce nigdy nie dążą o zagłady ludzkości […] bo jeśli przestaną istnieć ludzie, przestaną też istnieć demony”⁹⁾.

Wyalienowanie, nienawiść, przemoc i zemsta to elementy, które determinują narodziny zła, a to nie jest w powieści Suzukiego przypadkowe. To bezustanna grawitacja ku katastrofie, będąca zapowiedzią globalnej klęski, poprzedzona incydentami, które umożliwiają rozprzestrzenienie się epidemii. Już w imperatywie obejrzenia fatalnej kasety i serii okoliczności, które doprowadzają do jej znalezienia się w rękach Asakawy wyraźnie widać nieuchronność wydarzeń.

Klątwa, jaką sprowadza na świat Sadako, jest rezultatem pewnego określonego ciągu wydarzeń. Wszystkie one rozgrywają się w określonej kolejności, jedno zdarzenie doprowadza do drugiego, a te do kolejnych. W ten właśnie sposób powstaje krąg, z którego nie sposób się już wydostać.

---

¹⁾ Kōji Suzuki, ur. 13.05.1957 w Hamamatsu, w prefekturze Shizuoka w Japonii. Mieszka w Tokio. Twórca Debiutował w 1990 powieścią Rakuen („raj”). Opublikowany w 1991 Ring (pol. 2004), okazał się ogromnym sukcesem w Japonii. W 1995 ukazała się druga część powieści, Rasen („spirala”), a w 1998 Rūpu („pętla”, „wir”). Dopełnieniem historii jest zbiór opowiadań z 1999, Bāsudei („urodziny”, „narodziny”), wyjaśniający wątki znajdujące się w poprzednich tomach.

²⁾ K. Suzuki, Ring. Przekład K. Jakubiak, Kraków 2004, s. 322.

³⁾ Ibidem.

⁴⁾ Jak pisze Jolanta Tubielewicz, „według przekazów kronikarskich i legend z VIII i IX w. uprawiał ascezę i oddawał się praktykom magicznym. […] Oskarżony o działanie na szkodę cesarza miał być aresztowany, ale dzięki nabytej przez ascezę nadprzyrodzonej mocy nie dał się pochwycić. Kiedy jednak aresztowano jego matkę, sam oddał się w ręce władz i […] został zesłany na wyspę Ōshima, skąd, wg legend, mógł się swobodnie przenosić za pomocą lewitacji” (J. Tubielewicz, En-no Ozunu. W: J. Tubielewicz, Kultura Japonii. Słownik, Warszawa 1996, s. 70).

⁵⁾ Z. Reszelewski, Posłowie. W: S. Enchō, Dziwna historia o upiorach z latarnią w kształcie piwo-nii. Przekład i adaptacja Z. Reszelewski, Kraków 1981, s. 200.

⁶⁾ K. Suzuki, op. cit., s. 321-322.

⁷⁾ M. Szyszka, O wszechobecnej wodzie i głębokiej studni w prozie Murakamiego Harukiego, https://www.matsumi.pl/Monika%20Szyszka_O%20wodzie.pdf, data dostępu: 14.02.2009, s.1.

⁸⁾ Ibidem.

⁹⁾ K. Suzuki, op. cit., s. 246.