Napisana niedługo po słynnym „Solaris” powieść „Głos Pana” ukazuje nam talent Stanisława Lema w rozkwicie. Talent, dodajmy, intelektualny bardziej niż literacki. Lektura „Głosu Pana” dzieli bowiem czytelników na tych, którzy go uwielbiają, i na tych, którzy są nim rozczarowani. Wszystko oczywiście zależy od nastawienia, od oczekiwań względem tekstu, ale o tym za moment.

„Głos Pana” to historia spisana w formie pamiętnika prowadzonego przez głównego bohatera, profesora matematyki, Piotra Hogartha. Profesor Hogarth zostaje zwerbowany do zespołu naukowców pracujących nad tajnym wojskowym projektem. Pentagon zamknął grupę wybitnych uczonych gdzieś na pustyni w stanie Nevada i ujawnił przed nimi sygnał neutrinowy odebrany z kosmosu. Przedstawiciele Pentagonu przekonani są, że sygnał ten to komunikat pochodzący z układu Małego Psa, nadany przez bliżej nieokreśloną cywilizację pozaziemską. Naukowcy zakasują rękawy, by przetłumaczyć komunikat. Okazuje się jednak, że im dalej w las, tym więcej drzew...

Powieść posiada niezbyt rozbudowaną fabułę. Co więcej, już na samym początku pamiętników dowiadujemy się, jaki mniej więcej będzie wynik całego przedsięwzięcia. Historia opowiedziana w tej książce służy bowiem jedynie za pewną ramę, na której rozpięta zostaje sieć rozważań o charakterze filozoficznym. Rozległość tej sieci jest doprawdy zachwycająca: rozważania o samej naturze języka, epistemologii, teorii prawdopodobieństwa i dziedzinach pokrewnych, które miałyby pomóc w odpowiedzi na pytanie, czy otrzymany przekaz jest faktycznie zakodowanym komunikatem, czy może tylko kosmicznym szumem, w którym nadaremno pragniemy doszukać się uporządkowanego sensu. Optymistyczna odpowiedź na to pytanie otwiera nas jednak na cały szereg kolejnych zagadnień – jeśli bowiem jakaś cywilizacja przesłała nam komunikat, to jaka może ona być? W jaki sposób się rozwinęła, jak ewoluowała biologicznie i jaki pułap technologiczny osiągnęła. A jeśli kontaktuje się z nami jako pierwsza – w jaki sposób wyprzedziła ludzkość, co nas hamuje w naszym rozwoju?

Konkluzje „Głosu Pana” mają wymiar już nie tyle filozoficzny, co etyczny. Jeśli nawiązalibyśmy kontakt z obcą cywilizacją, o wyższym stopniu rozwoju technologicznego, to czy nie będziemy próbować przejąć obcej technologii i wykorzystać jej w naszym ziemskim wyścigu zbrojeń? A zatem – czy to, co stanowi teoretyczną szansę na skok cywilizacyjny, nie okaże się przyczynkiem do zagłady całej planety? Lem pod tym względem jest sceptycznym pesymistą.

Reasumując, jeśli szukasz powieści SF, w której wiele się dzieje, fabuła pędzi do przodu a akcja trzyma wysokie tempo, „Głos Pana” cię rozczaruje. Ale jeśli zależy ci na lekturze, która dostarcza rozważań nad kondycją człowieka w wymiarze kosmicznym, cywilizacyjnym i naukowym, ta powieść jest strzałem w dziesiątkę.