Każdy wielbiciel historii ma swoją ukochaną epokę. Jednych pociąga dekadencja starożytnego Rzymu, innych wyprawy krzyżowe. A mnie już od wielu lat zachwyca piękny wiek XIX, kładący na przeciwnych szalach Święte Przymierze i rewolucjonistów, działaczy społecznych i romantycznych poetów. Jest coś magicznego w „wyprawie tysiąca”, Wiośnie Ludów czy – dużo nam Polakom bliższej – „najdłuższej wojnie nowoczesnej Europy”. Czytając raz za razem eseje Jerzego W. Borejszy, czuję smutek i żal, że te czasy już nie wrócą.

Fantastyka od lat nie pozostaje obojętna na uroki XIX wieku, wystarczy tutaj wspomnieć chociażby steampunk, który już dawno wykroczył poza ramy literatury i sesji RPG. Inna sprawa, że autorzy najczęściej wykorzystują jedynie dekoracje w postaci strojów czy zwyczajów, uatrakcyjniając je futurystycznymi wynalazkami. Zdecydowanie za rzadko twórcy próbują „wgryźć się” w epokę, zrozumieć żyjących wtedy ludzi i targające nimi namiętności. Na szczęście jest Krzysztof Piskorski.

„Czterdzieści i cztery” to powieść, która powstała niejako na gruzach niedokończonej „Wolty”. Jeżeli porównać ich opisy, zauważymy wiele punktów stycznych (bohaterzy, kluczowe wydarzenia), z drugiej strony autor mówi o ewolucji wcześniejszych pomysłów w nową jakość. Jak by nie było, czytelników czeka druga, po „Zadrze”, wizyta w alternatywnej Europie, gdzie odkrycie mocy etheru zmieniło bieg historii.

Nie będę ukrywał, że jestem pod wielkim wrażeniem kreacji świata. Widać ogrom pracy w tworzeniu geopolityki łączącej znane nam z lekcji historii elementy (polityka mocarstw, system sojuszy) z odmiennymi warunkami (kolonizacja nowych światów). Fascynująco wypada wizja dziewiętnastowiecznego Londynu z jego ciemnymi zaułkami, tajnymi siedzibami sekt, ale i etherowymi pojazdami. Równie dobrze prezentuje się gospodarowanie przez autora postaciami historycznymi – pojawia się ich stosunkowo niewiele, ale każda z nich ma do odegrania ważną rolę. Co istotne, autor pozwala, by ci bohaterowie zachowywali się zgodnie z ich historycznymi rysami charakterologicznymi – stąd też marszałek Joachim Murat działa szybciej niż myśli, a córka lorda Byrona będzie stać w opozycji do działań ojca. Nasuwa się wszelako pytanie, czy z niektórych osób nie dałoby się „wycisnąć” ciut więcej – aż się prosi o większy udział w warstwie fabularnej Adama Mickiewicza czy Fryderyka Chopina.

Ether. Przez całą powieść wyczuwa się jego powszechną obecność – potężna moc nie pełni bowiem w powieści funkcji nadmiarowego rekwizytu, ale stanowi integralną część opisanego świata. Piskorski stara się przy tym specjalnie nim nie epatować, woli przedstawiać praktyczne wykorzystanie niż zanudzać czytelnika zbędnymi opisami. Można by się natomiast zastanowić, czy dla czytelników nieznających „Zadry” nie przydałoby się krótkie wprowadzenie dotyczące historii pojawienia się tego zjawiska.

Mieszane uczucia wywołało u mnie wykorzystanie w powieści elementów słowiańskiej magii. Na dobrą sprawę, poza jedną czy góra dwiema sytuacjami, nie była zbyt eksploatowana, a co gorsza słabo wpasowuje się w konwencję i klimat powieści.

Największe zastrzeżenia budzi jednak fabuła. Ale po kolei. Początek powieści jest dość zwarty i czytelnik doskonale wie, dokąd i dlaczego podąża z główną bohaterką. Może i podróżowanie z punktu A do B nie jest zbyt odkrywcze, ale z pewnością ułatwia utrzymanie narracji w ryzach. Jednakże w miarę rozwoju akcji, w moim odczuciu, autor powoli traci kontrolę nad wydarzeniami i fabuła zaczyna meandrować. Zaskakuje nagłe porzucanie bohaterów czy urywanie wątków pobocznych; nie poprawia także sytuacji pojawienie się rozwiązań typu deus ex machina. Efekt finalny nieco przypomina sytuację, kiedy reżyser ma za dużo nakręconego materiału i za pomocą nożyczek stara się go zmontować w jedną spójną całość. Szkoda, bo potencjał tkwiący w etherowej rzeczywistości jest przeogromny.

W trakcie jednej z dyskusji na forum mój redakcyjny kolega napisał, że każdy nowy tekst Krzysztofa Piskorskiego jest lepszy od poprzedniego. Niestety „Czterdzieści i cztery” zdaje się przeczyć tej tezie. Nie oznacza to, że czytelnik ma do czynienia z książką nieudaną. Barwnie wykreowany świat, ciekawi bohaterzy czy zaskakująco rozegrany motyw tytułowej liczby – to zalety czyniące z „Czterdziestu i czterech” bardzo dobrą powieść rozrywkową. Dla mnie, miłośnika XIX wieku – tylko tyle; dla innych – być może aż tyle.