Czy warto jest odkopywać i wskrzeszać powieści z początku XIX wieku? Tego pytania nie zadało sobie wydawnictwo Vesper. I bardzo dobrze, bo gdy chodzi o rzeczy tak gatunkotwórcze jak powieść Mary Shelley, nie powinno być żadnych wątpliwości. W przypadku „Frankensteina” jest to podwójnie wskazane, ponieważ dziedzictwo tej powieści znacznie oddaliło się od obrazu oryginału.

Nie będę analizował tu każdej z adaptacji filmowych Frankensteina – wystarczy ogólna wiedza, że dobór naturalny ekranu faworyzował takie memy jak #pozszywany #umarlak #mord #szalony #naukowiec. Zaginęły natomiast tak istotne składniki powieści jak #nowy #prometeusz umieszczone w podtytule powieści. Tutaj przebiega główna granica między wrażliwością horroru a wrażliwością fantastyki naukowej. W pierwszym wypadku wychodzi fascynacja śmiercią, walką z nią i niejako metafizyczną kara, jaką wprowadza monstrum już swoimi całkiem fizycznymi rękoma. Igrałeś z prawami natury, więc Ciebie i Twoich bliskich spotka kara. Tymczasem wrażliwość fantastycznonaukowa widzi w monstrum nie umarlaka, ale postczłowieka, pierwszego przedstawiciela nowego gatunku, który oprócz przewagi fizycznej, na którą składają się siła, szybkość i odporność, ma również olbrzymi potencjał intelektualny. W istocie na kartach powieści mamy do czynienia z geniuszem, którego możliwości przyswajania i systematyzowania wiedzy przekraczają możliwości przeciętnego człowieka. I cały czas piszę o monstrum Frankensteina, a nie jego twórcy. Świadczy o tym nauczenie się języka mówionego i pisanego na podstawie strzępków podsłuchanych informacji, a także samodzielne przyswojenie kanonu wiedzy ówczesnego świata – od geografii do filozofii.

Przyznam się do dość perfidnej gierki, jaką uskuteczniłem podczas lektury powieści Mary Shelley. Cytat z książki: „po cóż szczycimy się naszą wrażliwością odróżniająca nas od bezrozumnych bydląt. Ona tylko osłabia naszą wolę. Gdyby nasze popędy ograniczały się do głodu, pragnienia i pożądania, bylibyśmy niemal wolni”, wrzuciłem na swój profil na wiodącym portalu społecznościowym, oznaczając jako jego autora Petera Wattsa i podając „Ślepowidzenie” za źródło. Całkiem sporo znajomych nabrało się „lubiąc to” i trudno im się dziwić – zaskakująco wiele rozterek i przemyśleń „Frankensteina” nie straciło na aktualności. Chęć naukowego poprawienia człowieka, kwestia odpowiedzialności społecznej wobec rozwoju technologii, relacje między rodzicem i dzieckiem, koncepcja natury ludzkiej jako niezapisanej kartki etc. Zdezaktualizowała się natomiast afektowana i ckliwa narracja protagonisty, którą można streścić w słowach „cierpienia młodego Frankensteina” i skwitować raczej pobłażliwym spojrzeniem niż uczuciem wzruszenia.

Recenzowane wydanie posiada trzy dodatkowe atuty: ilustracje, posłowie i teksty dodatkowe. Grafiki w technice drzeworytu Lynda Warda to najwyższa klasa sztuki ilustratorskiej. Ekspresja obrazów i tradycyjna technika wykonania świetnie korespondują z treścią i wiekiem powieści. Obszerne posłowie Macieja Płazy tym razem bardziej niż na interpretacji utworu koncentruje się na biograficznym kontekście powstania powieści, pochodzeniu społecznym autorki, związku, okolicznościach, w jakich powstał utwór. Dodatkowe utwory to pozostałe plony spotkania towarzyskiego Shelleyów z lordem Byronem i Johnem Polidori nad Jeziorem Genewskim 16 czerwca 1816. Uwidaczniają one przewagę „Frankensteina” w tej zabawie, same z siebie stanowiąc raczej ciekawostkę, może oprócz „Wampira” Polidoriego, który legł u podłoży popkulturowego oblicza krwiopijcy-arystokraty. Interesujące, na ile różnie potoczyły się losy wampira i postludzkiego monstrum Frakensteina pod względem adaptacji. W zakresie poruszanych motywów dzieło Mary Shelley ma w gruncie rzeczy więcej wspólnego ze współczesnym „Prometeuszem” Ridleya Scotta niż z większością swoich ekranizacji. Ale żeby to ujrzeć, musicie przeczytać powieść właśnie w tej wersji. Polecam.