Najnowsza powieść Juli Zeh to zdumiewający przykład tego, jak wiele można zmieścić w pozornie nieelastycznej konwencji kryminału. Dylematy współczesnej fizyki i filozoficzne spory o fundamenty wszechświata są tu nie mniej emocjonujące niż wątek kryminalny.

Juli Zeh to niemiecka pisarka, ciesząca się ogromną popularnością dzięki osadzeniu w konwencji literatury popularnej wnikliwych przemyśleń o kondycji współczesnego świata. Wydawnictwo W.A.B. opublikowało dotychczas powieści „Orły i anioły” oraz „Instynkt gry” – obydwie są gorzką diagnozą młodego pokolenia.

W pierwszym kontakcie „Ciemna materia” wydaje się być gatunkową zagadką. Opowiada o niezwykłej przyjaźni Oskara i Sebastiana, która – z końcem studiów i wejściem w dorosłe życie – zaczyna się ochładzać, komplikować i gasnąć. Oskar wybiera samotność i oddaje się badaniom naukowym, a Sebastian kształtuje swoje życie niejako w opozycji do Oskara – żeni się z Maike, wychowuje syna i uparcie obstaje przy teoriach, które Oskarowi wydają się śmiesznym reliktem przeszłości. To właśnie wokół sporu o fizykę zaczynają się polaryzować psychologiczne konflikty w tej powieści. Obserwujemy, jak koncepcje fizyczne i filozoficzne stają się orężem w walce dwóch mężczyzn, a pod powierzchnią czysto naukowego i merytorycznego sporu kłębią się dawne urazy i osobiste pretensje.

W tak przygotowanym krajobrazie, jak grom z jasnego nieba, pojawia się zbrodnia – niespodziewana, zaskakująca, dokonywana przez kogoś, kto nigdy nie zabił i nie chce tego robić. Juli Zeh opisuje psychikę bohatera, który przekracza granicę, walczy z myślą o zbrodni i godzi się z nią, a w końcu – planuje ją i wykonuje. Rozwój wydarzeń sprawia, że wszystko wydaje się nierealne, a bohater działa jak przez sen, ale ów efekt potęguje tylko realizm sytuacji. Powieść zamienia się w trzymający w napięciu thriller z kilkoma zaskakującymi zwrotami akcji, a zagadkę zbrodni próbują rozwiązać Rita Skura i inspektor Schilf, których relacje złożonością niemal dorównują relacjom Oskara i Sebastiana.

Powieść napisano doskonałym stylem – słychać w niej poetycki zaśpiew, zgrabne metafory doskonale uzupełniają opis świata, błyskotliwe sentencje o sile aforyzmu urozmaicają fabułę, a pełne emocji sceny zapadają głęboko w pamięć. Juli Zeh tworzy do bólu realnych bohaterów, opisuje ich złożoną przeszłość, wzajemne konflikty i kierujące nimi motywy, a jednocześnie pozwala sobie na przerysowanie, swoisty karykaturalny rys, który dodaje niektórym postaciom wyjątkowości, a całej powieści – ciepłego, subtelnego humoru.

„Ciemna materia” odważnie romansuje z fizyką (na polu której rozgrywa się jeden z ważniejszych konfliktów powieści) i filozofią (która towarzyszy bohaterom i wpływa na ich poczynania), ale zarazem mieści się w konwencjach thrillera i kryminału. Z drugiej strony Juli Zeh przełamuje reguły gatunku, odwracając część motywów właściwych gatunkowi – policjant nie dąży do tego, do czego dążyć powinien, a śmierć czai się nie na tego, na którego zwykła się czaić.

„Ciemna materia” to idealna odskocznia od mocno osadzonych w konwencji, odrysowanych od szablonu thrillerów. Oryginalni bohaterowie, ciekawa warstwa psychologiczna, stylistyczne i filozoficzne smaczki każą przestawić powieść Juli Zeh o półkę wyżej. Jedyne przeciwwskazania to ewentualna alergia na rozważania nad wszechświatami równoległymi i mechaniką kwantową, których nie brakuje w tej niezwykłej powieści.