NAST.pl
 
Komiks
  Facebook
Facebook
 
Forum

  RSS RSS

 Strona główna     Zapowiedzi     Recenzje     Imprezy     Konkursy     Wywiady     Patronaty     Archiwum newsów     Artykuły i relacje     Biblioteka     Fragmenty     Galerie     Opowiadania     Redakcja     Zaprzyjaźnione strony   

Zaloguj się tutaj! | Rejestruj

Patronat

Kristoff, Jay - "Bożogrobie" (wyd. 2025)

Kristoff, Jay - "Nibynoc" (wyd. 2025)

Ukazały się

King, Stephen - "Lśnienie" (2025)


 Kristoff, Jay - "Nibynoc" (wyd. 2025)

 Kristoff, Jay - "Bożogrobie" (wyd. 2025)

 Kristoff, Jay - "Bezświt" (wyd. 2025)

 Clarke, Susanna - "Jonathan Strange i Pan Norrell" (2025)

 Pilipiuk, Andrzej - "Drogi przez morze"

 Stevenson, Robert Louis - "Doktor Jekyll i pan Hyde"

 King, Stephen - "Podpalaczka" Wydanie limitowane

Linki

Čapek, Karel - "Inwazja Jaszczurów"
Wydawnictwo: Dwie Siostry
Tytuł oryginału: Válka s Mloky
Tłumaczenie: Jadwiga Bułakowska
Data wydania: Marzec 2021
ISBN: 978-83-8150-153-8
Oprawa: twarda
Format: 14.5 x 21.5 cm
Liczba stron: 344
Cena: 59,90 zł
Rok wydania oryginału: 1936



Čapek, Karel - "Inwazja Jaszczurów"

Karel Čapek, czeski pisarz międzywojnia, rzadko bywa wymieniany wśród ojców fantastyki. A szkoda, bo zawdzięczamy mu nieco prozy, która świetnie łączy pesymistyczne wizje przyszłości z satyryczną formą, a futurystyczne pomysły zaprzęga w analizę problemów politycznych, społecznych i gospodarczych.

Warto przypomnieć, że to właśnie Čapek wprowadził do literatury słowo „robot” (w dramacie „R.U.R.”), co samo w sobie czyni go jednym z pionierów refleksji nad relacjami człowieka z technologią. Od czasów Čapka mija sto lat, a nasz świat zdaje się dopisywać kolejne strony jego historiom.

Pierwsze rozdziały „Inwazji Jaszczurów“ zwodzą czytelnika i nie zapowiadają tego, ku czemu zmierza ta niezwykła historia. Dopiero kiedy obrót spraw staje się bardziej oczywisty, klarowne staje się też przesłanie powieści – jak również jej ponadczasowy wydźwięk.

Swoją powieść Karel Čapek napisał w przededniu II wojny światowej, obserwując Europę, w której wzbierały polityczne napięcia i narodowe konflikty. Pisał powieść w odcinkach, na łamach dziennika „Lidové noviny“ (którego druk, notabene, zakończono przed kilkoma miesiącami, po około 130 latach od pierwszego wydania). Choć sam Čapek nie dożył 1939 roku, a Opatrzność oszczędziła mu bycia świadkiem rozbioru ojczyzny, doświadczeń wojny i półwiecznej komunistycznej niewoli, to jednak doskonale odczytywał znaki czasów. Już wtedy widział zagrożenia wynikające z agresywnego nacjonalizmu, rosnących nierówności społecznych i niekontrolowanego rozwoju technologii.

Obawy i ostrzeżenia zamknął w przewrotną historię, która zaczyna się niewinnie i pogodnie – od odkrycia pociesznych żyjątek, zwanych salamandrami, tytułowych jaszczurów. Już w pierwszych scenach człowiek darowuje im nóż (znamienny moment, na którego skutki przyjdzie nieco zaczekać) i zawiązuje deal, w myśl którego my pomagamy im w otwieraniu małży, a one odstępują nam znalezione w nich perły. To symboliczne otwarcie współpracy, pierwotnie obustronnie korzystne, staje się zarzewiem tragicznej zależności – człowieka od salamander i salamander od człowieka.


Kolejni bohaterowie o groteskowych postawach i cechach charakteru pokpiwają z poczucia wyższości zachodnich eksploratorów (Kapitan van Toch), zachłanności kapitalistów (G.H. Bondy), intelektualnej jałowości świata nauki i pogoni za sensacją świata mediów. Čapek w typowy dla siebie sposób wykorzystuje postacie karykaturalne, które z jednej strony śmieszą, a z drugiej odsłaniają mechanizmy ludzkiej hipokryzji.

Jaszczury tymczasem wchodzą na drogę – chciałoby się rzec – przyspieszonej ewolucji. Tracą prostotę i niewinność egzystencji, a stają się istotami sprytnie opanowującymi kolejne umiejętności, doskonałymi naśladowcami człowieka. Z czasem: krzywym jego zwierciadłem, w którym zaczynają się odbijać wszystkie niedoskonałości ludzkiej natury, a w końcu i jej szaleństwa.

Kiedy z perspektywy ostatnich stron zerka się na początek opowieści, oczywista staje się jej aktualność. Z jednej strony – jak wieczne są wojny, tak aktualna pozostaje jej antywojenna i antytotalitarna wymowa. Z drugiej, współczesny świat podsuwa nowe źródła zagrożeń. Patrząc na ufne i usłużne salamandry, które ochoczo dają się eksploatować człowiekowi, nietrudno skojarzyć ich postawę z modelami AI, które w służalczej postawie, niezmordowanie prowadzą dziennie miliony konwersacji, bazując na terabajtach ludzkiej wiedzy, przetwarzanej i reformułowanej siłą modeli LLM przy zerowym zrozumieniu treści. Jakże znamienny jest tu pewien powieściowy jaszczur, który, przeczytawszy gazetę, z małpią zręcznością prowadzi jej językiem karykaturalne dialogi o sytuacji na świecie.

To naśladownictwo, początkowo pocieszne i niegroźne, z czasem staje się czymś więcej. W zasadzie do końca nie sposób powiedzieć, czy zachowania jaszczurów to przebudzenie świadomości i emancypacja, czy wyłącznie mimikra i odbicie ludzkich zachowań – ale w gruncie rzeczy nie ma to znaczenia, bo bieg wypadków tak czy inaczej nieubłaganie pcha tę historię ku katastrofie. Čapek pozostawia czytelnikowi przestrzeń do interpretacji, czy salamandry rzeczywiście stają się „lepszym człowiekiem”, czy jedynie reprodukują ludzkie błędy, co rodzi pytania o naszą odpowiedzialność za „dzieła rąk własnych” – czy to w postaci technologii, czy szeroko rozumianej cywilizacji.

Warto po „Inwazję Jaszczurów“ sięgnąć dziś, niemal dziewięć dekad po premierze. Tym bardziej, że Dwie Siostry wznowiły ją w arcyciekawej formie – wydrukowanej charakterystycznym dla komuny liternictwem i bogato ilustrowanej grafikami Hans Ticha, utrzymanymi w barwnym, geometrycznym, pop-artowym stylu. Nowe wydanie pozwala odkryć na nowo bogactwo tej powieści i cieszyć się jej aktualnością – zarówno w wymiarze literackim, jak i filozoficznym.


Autor: Krzysztof Pochmara
Dodano: 2025-01-24 10:43:22
Komentarze
-Jeszcze nie ma komentarzy-
Komentuj


Artykuły

Wywiad z Nealem Shustermanem


 Plaża skamielin

 Zimny odczyt

 Wywiad z Anthonym Ryanem

 Pasje mojej miłości

Recenzje

Amis, Kingsley - "Alteracja"


 Strugaccy, Arkadij i Borys - "Miasto skazane i inne utwory"

 Brooks, Max - "Dewolucja"

 Simmons, Dan - "Lato nocy"

 McGuire, Seanan - "Upadek. Przez zielone pola"

 Čapek, Karel - "Inwazja Jaszczurów"

 Rewiuk, Krzysztof - "Olvido"

 Tolkien, J.R.R. - "Utracona droga i inne pisma"

Fragmenty

 Moorcock, Michael - "... i ujrzeli człowieka"

 Moorcock, Michael - "Wieczny wojownik. Tom 2"

 Tchaikovsky, Adrian - "Dzieci czasu"

 Moorcock, Michael - "Wieczny wojownik. Tom 1"

 Harrison, Harry - "Początki Stalowego Szczura"

 Henry, Christina - "Dziewczyna w czerwieni"

 Howey, Hugh - "Latarnia 23"

 Strugaccy, Arkadij i Borys - "Miasto skazane i inne utwory"

Projekt i realizacja:sismedia.eu       Reklama     © 2004-2025 nast.pl     RSS      RSS