Alan Moore to jeden z nielicznych współczesnych twórców komiksowych fabuł, których śmiało można określić mianem kultowych. Brytyjski scenarzysta wielokrotnie otrzymywał nagrodę Eisnera, a sława „Strażników”, „V jak Vendetta” czy „Ligi niezwykłych dżentelmenów” sięga daleko poza rysunkowy świat. Moore opublikował też dwie powieści, które nie zostały przełożone na polski. Rok temu wydał zaś pierwszy tom opowiadań, który trafił właśnie na nasz rynek dzięki eklektycznej, ale stale utrzymującej wysoki poziom serii „Echa”.

Pierwsza rzecz, która rzuca się w oczy przy lekturze antologii to fakt, że opowiadania zostały przełożone przez różnych tłumaczy (stanowiących zresztą absolutnie ekstraklasowy zestaw!). Rozmaitość translatorska świetnie wpasowuje się w zróżnicowanie kolejnych tekstów.

Otwierająca zbiór „Hipotetyczna jaszczurka” to swoiste fantasy opowiadające o Schrödingerowskim zwierzęciu lądującym w niezwykłym domu publicznym. Uwagi godny jest już sam kalejdoskop niezwykłych pracownic i pracowników Domu bez Zegarów, ale kluczową rolę w fabule okazuje się odgrywać skomplikowany związek między dwojgiem z nich, na swój sposób odwzorowujący tytułową jaszczurkę.

„Nawet nie legenda” to opis pewnego spotkania grupy badającej nieoczywiste zjawiska nadprzyrodzone, w którym do skomplikowanej sieci relacji osobistych i zawodowych dochodzi fakt, że niektórzy członkowie okazują się w istocie mieć zdecydowanie nieludzką naturę.

Następne opowiadanie, „Ta ostatnia niedziela”, przedstawia komiksową (w bardzo pozytywnym sensie) wizję apokalipsy. Agentka nieruchomości z podlondyńskiego Bedford spotyka się z niejakim Jezem, by uzgodnić formalne aspekty końca świata. Anioły z ognistymi mieczami nieomal wymachują korporacyjnymi umowami, a raj okazuje się mieścić w ogrodzie na tyłach domu.

Krótki „Zimny odczyt” to klasyczna brytyjska opowieść niesamowita. Demaskuje szarlatańskie praktyki (w które niewątpliwie wierzyłby Arthur Conan Doyle!) narratora zarabiającego na naiwności osób w żałobie i oferującego im kontakt z duchami zmarłych bliskich.

Z kolei „Nieprawdopodobnie złożony stan skupienia energii” zaczyna się jak tekst fantastycznonaukowy. Pierwsza femtosekunda po Wielkim Wybuchu jest interpretowana przez Moore’a jako moment powstawania nie tyle fizyki, co pierwszych bytów, nazwanych w hołdzie twórcy termodynamiki mózgami Boltzmanna. Najważniejszy z nich to Panperule, zadufany w sobie, autorytarny (pseudo?)kreator. Historia jego fanaberii wiąże się z seksualnością, akademickością, ale i wielkimi wojnami – po których po pięćdziesięciu stronach tekstu, albo, jak kto woli, po femtosekundzie, nie zostanie ani śladu.

Następne opowiadanie, tytułowe „Iluminacje”, to mój faworyt – rewelacyjna, nostalgiczna, ale i traktująca nostalgię bardzo krytycznie opowieść o powrocie do rzeczywistości z dzieciństwa, znanej i pamiętanej w dużej części na podstawie zdjęć. Głównymi bohaterami tekstu są Anglia sprzed lat, nuda i swoisty urok nadmorskich wakacji oraz pytania o sens i naturę sentymentalnych podróży w czasie.

„Co możemy wiedzieć o Thundermanie” może być traktowane jako niezależna minipowieść, opowiadająca o amerykańskich komiksach, a przede wszystkim ich twórcach i miłośnikach. Tematycznie przypomina „Niesamowite przygody Kavaliera i Claya” Michaela Chabona, ale formalnie mocno się od tamtej powieści różni. Skaczemy od 1959 do 2021 roku, czytamy o konwentach, scenarzystach, rysownikach, inkerach, ale i o ich rodzinach, atmosferze biznesowej, politycznej i społecznej. Opowiadanie zostało podzielone na sceny, wśród których są na przykład wspólny lunch słynnych redaktorów, przesłuchanie szefa Niebywałych Publikacji przed amerykańskimi senatorami, ale i opis komiksowych paneli przedstawiających historię powstawania postaci Thundermana, sięgającą jeszcze przed czasy prohibicji. Bohaterowie są pokazywani na różnych etapach kariery: od dziecięcej fascynacji, przez pierwsze spotkania z innymi fanami rysunkowych historii, aż po obejmowanie kluczowych ról w dużych wydawnictwach. Wydaje się, że „Co możemy wiedzieć…” zyskałoby na pewnym skróceniu, ale miłośnicy komiksów z pewnością przeczytają je z wielką przyjemnością.

„Amerykańskiemu światłu w hołdzie”, stanowczo najsłabszy i chyba po prostu niepotrzebny punkt antologii, to poemat o amerykańskich bitnikach, mający odtworzyć atmosferę i stylistykę ich czasów. Zbiór zamyka „Aż w końcu, by zapełnić ciszę”, przewrotna opowieść o poszukiwaniu w średniowiecznej Anglii zbiorowo-indywidualnej tożsamości, kojarząca się z słynnym „Rosenkrantz i Guildenstern nie żyją” Toma Stopparda.

Widowiskowość, brytyjskość, przewrotność i nieoczywistość to cechy sygnujące wiele z komiksów, w których powstanie Alan Moore był zaangażowany. Wszystkie one towarzyszą też tekstom zawartym w „Iluminacjach”, antologii, która sprawi wiele przyjemności nie tylko miłośnikom rysunkowych historii.