Trzecia część cyklu „Odyseja kosmiczna” Arthura C.Clarke’a, jak sam tytuł („2061”) wskazuje, dzieje się ponad pięćdziesiąt lat po dramatycznych wydarzeniach drugiego tomu. Przypomnijmy zakończenie „Odysei 2010”: David Bowman, słynny astronauta z pierwszej części cyklu, powraca do Układu Słonecznego jako ponadprzestrzenna świadomość. Jego wizyta wiąże się z destrukcją Jowisza i zastąpieniem go Lucyferem, nową gwiazdą w układzie, a także z deklaracją cywilizacji monolitów, że jeden z księżyców zniszczonej planety, Europa, ma już na stałe pozostać poza zasięgiem ludzkości.

Wydarzenia kolejnej części, napisanej przez brytyjskiego pisarza w 1987 roku, obserwujemy początkowo z perspektywy jednego z uczestników wyprawy z drugiego tomu. Stutrzyletni Heywood Floyd, który ostatnie kilkadziesiąt lat spędził w orbitalnym szpitalu Pasteura, wybiera się na swoisty rejs wycieczkowy: razem z gromadą celebrytów leci na odwiedziny u komety Halleya. W tym samym czasie jego wnuk przebywa z misją na księżycach Jowisza. Zakaz zbliżania się do Europy, choć do tej pory przestrzegany, nie powstrzymuje uczonych i poszukiwaczy sensacji od stawiania hipotez i liczenia na to, że kiedyś uda się zrozumieć intencje potężnej kosmicznej świadomości, reprezentowanej przez Bowmana. Zainteresowanie budzi w szczególności potężna góra, która nieoczekiwanie wyrasta na powierzchni „zakazanego” księżyca, zwykle ukrytej pod grubą warstwą chmur. W zasadzie nieuchronne wydaje się to, że jedna z kolejnych misji doprowadzi, choćby przypadkiem, do naruszenia pochodzącej od monolitów przestrogi.

W „Odysei kosmicznej 2061” Clarke podejmuje próby łączenia kosmicznych opowieści z polityczną futurologią dotyczącą losów Ziemi. Czytamy o rosnącej potędze gospodarczej Chin, o zmianach w Południowej Afryce i ich konsekwencjach. Sytuacja polityczna ma zresztą wpływ na sensacyjną warstwę fabuły. Dość naiwne wydają się rozważania o tym, jak dostępność powszechnej komunikacji doprowadzi do zakończenia wszelkich konfliktów międzypaństwowych. Niewiele ciekawego ma też autor do powiedzenia o mechanizmach społecznych, choć skład wyprawy na kometę Halleya ma zdaje się nawiązywać do współczesnych sposobów zdobywania sławy i bogactwa.

W porównaniu z dwoma poprzednimi tomami wydarzenia trzeciego mają dużo mniejszą skalę. Najlepiej wypadają same opisy kosmicznych podróży, zwłaszcza wizyty u komety Halleya; o ile trudno stwierdzić, czy faktycznie proponowane lądowanie byłoby w jakikolwiek sposób realistyczne, plastyczne przedstawienie niezwykłych krajobrazów przywołuje na myśl fascynację odkrywaniem Wszechświata, z której urodził się cały cykl.

Powieści towarzyszą króciutkie autorskie przedmowa i postscriptum, które tym razem nie dostarczają jednak czytelnikom zbyt wielu dodatkowych informacji.