„Księga zaginionych opowieści, część II” to drugi tom „Historii Śródziemia” serii opracowanej przez Christophera Tolkiena na podstawie notatek ojca. Po więcej informacji o cyklu odsyłam do recenzji „Księgi zaginionych opowieści, części I”, tu opowiemy o zawartości II tomu.

Omawiana książka składa się z kolejnych – niezamieszczonych w pierwszym tomie serii – wczesnych wersji opowieści o świecie Valarów, elfów i ludzi. Są wśród nich najklasyczniejsze historie rozsławione później przez „Silmarillion”, czyli „Opowieść o Tinúviel”, „Turambar i Foalókë” czy „Upadek Gondolinu”, imponujące rozmachem i skalą emocji, w dużym stopniu blisko odpowiadające późniejszym, kanonicznym fabułom. Właściwym tekstom towarzyszą bardzo bogate komentarze Christophera Tolkiena, często będące analizą zmian językowych czy fabularnych, czasem graniczące z literackim śledztwem. Czytamy o zapisanych ołówkiem i nadpisanych piórem notesach, o opowieściach przepisywanych przez żonę J.R.R. Tolkiena, o niejasnościach i modyfikacjach. Miłośnikom słynnego oksfordczyka przyjemność sprawi powrót do znanych historii, ale też obserwowanie tego, jak się rodziły, płynęły i przekształcały. Chwilami przy lekturze można odnieść wrażenie obserwowania niemal dosłownego stwarzania świata. Autor w roli demiurga przestawia elementy struktury, nazwy, imiona i akcenty, cały czas zdając się w pełni panować nad bogatą rzeczywistością. Niektóre elementy wczesnych wersji mają z perspektywy znajomości „Silmarillionu” charakter niemal humorystyczny: można na przykład stwierdzić, że młody Tolkien żywił głęboką urazę do… kotów, obsadzając je w roli czarnych bohaterów – oczywiście toczących zmagania z heroicznymi psami!

Drugi tom „Księgi” kończą teksty o odmiennym, wręcz zaskakującym charakterze. O ile zapewne wszyscy wiedzą, że inspiracją tworzenia świata Śródziemia była chęć wykreowania prawdziwie „angielskiej” mitologii, to dosłowność tego zamiaru pojawiająca się na przykład w finałowym tekście książki, naszkicowanej zaledwie historii Aelfwine’a, może już stanowić niespodziankę. Opowieści znane z Silmarillionu przechodzą tu płynnie w średniowieczną historię Anglii. Zmagania z Morgothem (Melkiem) czy podróże Earendila łączą się z najazdem Rzymian na Wyspy Brytyjskie. Miasta Tol Eressei stają się bezpośrednimi odpowiednikami angielskich grodów, Kortirion to po prostu nowe (czy też stare, w zależności od interpretacji) Warwick. O ile ostatecznie dobrze się stało, że związki obu światów, rzeczywistego i literackiego stały się bardziej ulotne, warto przeczytać i te wczesne szkice. Dają niepowtarzalną szansę, by zajrzeć do głowy genialnego pisarza i nieco lepiej zrozumieć, co nam opowiadał.

Podobnie jak pierwszy tom, i ten kończy słownik analizujący rozmaite nazwy pojawiające się w opowieściach i związaną z nimi ewolucję języka.