W eleganckiej serii dzieł zebranych Ursuli K.Le Guin wydawanej przez Prószyńskiego i S-kę nadeszła kolej na zbiór składający się z trzech powieści, niezależnych fabularnie i toczących się w zupełnie różnych światach, ale powiązanych tematami wymarzonych, wyśnionych rzeczywistości.

Pierwsza powieść w zestawie to tytułowe „Jesteśmy snem”¹⁾. George Orr, przeciętny mieszkaniec Portland, zostaje przyłapany na zażywaniu nielegalnie zdobytych leków, mających pozbawić go marzeń sennych. W ramach rehabilitacji zostaje wysłany na terapię do doktora Williama Habera, specjalisty od hipnozy i zaburzeń snu. Rozważania o naturze marzeń sennych szybko zyskują dużo poważniejszy wymiar. Orr uważa, że jego sny zmieniają naturę świata – a i Haber zaczyna to świadomie dostrzegać. Ten pierwszy jest gotów na wszystko, co pozwoliłoby mu uniknąć na pół świadomych modyfikacji rzeczywistości, ten drugi widzi w nich potężne narzędzie. Konflikt między dwiema postawami stanowi centralną oś powieści. Kolejne eksperymenty Habera zmieniają świat; z pewnością na inny, ale czy na lepszy? A jeśli nawet nowa rzeczywistość faktycznie stawałaby się lepsza, to czy mielibyśmy moralne prawo odwoływania się do nadprzyrodzonych sposobów, by ją modyfikować?

„Miejsce początku” otwiera obraz życia Hugh, młodego, opuszczonego przez ojca i tłamszonego przez matkę chłopaka pracującego w supermarkecie. Hugh znajduje niespodziewaną ucieczkę przed monotonią rzeczywistości nad „ruczajem” – w pięknym, zacisznym miejscu, leżącym nad strumieniem nieopodal jego domu, w którym można poczuć się bezpiecznie, a czas przestaje płynąć. Kolejne rozdziały pokazują, że rzeczywistość ruczaju odwiedza też Irene, inna dziewczyna o niełatwej sytuacji rodzinnej, a idylliczność magicznej krainy podlega bliżej nieokreślonemu zagrożeniu. Początkowa wrogość i niezrozumienie między Irene i Hugh zmieniają charakter, gdy mieszkańcy Tembreabrezi, osady „po drugiej stronie”, liczą na ich pomoc, a może wręcz ofiarę, która pozwoli im uratować swój dalszy byt. W porównaniu z pozostałymi powieściami w zbiorze „Miejsce początku” ma stosunkowo najmniej bezpośredni, oparty na fabule charakter.

Miejscem akcji „Oka czapli” jest Victoria, kosmiczna wersja Australii, czyli planeta będąca początkowo miejscem zesłania ziemskich przestępców, a następnie także uchodźców politycznych. Właściwa fabuła powieści toczy się kilkadziesiąt lat później; dwie społeczności funkcjonują w zasadzie osobno. Potomkowie przestępców żyją w ściśle zhierarchizowanej strukturze Stolicy, wnuki Ludu Pokoju w Miasteczku Shantih, skupiając się na uprawianiu ziemi. Chwiejną równowagę między dwiema wspólnotami zaburza z jednej strony wzrost populacji, prowadzący do ograniczenia dostępności rozmaitych zasobów, z drugiej pomysł części mieszkańców Shantih, by opuścić dotychczasowe siedziby i założyć nową osadę. Ta ostatnia idea spotyka się z stanowczym oporem władz Stolicy. Negocjacje czy nawet walka między społecznościami nie są proste: jedna ze stron uważa zorganizowaną przemoc jako jedyny sposób wyznaczania optymalnej ścieżki rozwoju, druga traktuje nawet bierny opór jako potencjalne źródło konfliktu, którego należy unikać.

Wszystkie trzy powieści łączą pytania o to, jak powinien być urządzony świat i czy zmiana rzeczywistości społecznej jest w ogóle możliwa. Słowem-kluczem leżącym u podstaw filozofii Le Guin wydaje się pokora. Eksperymenty na wielką skalę, choćby podporządkowane szlachetnym intencjom, mogą mieć nieoczekiwane konsekwencje („Jesteśmy snem”). Zasada bezwzględnego unikania przemocy i jej prowokowania często prowadzi do bezsilnego godzenia się z niesprawiedliwością („Oko czapli”). Wreszcie rozważania o ucieczce i alternatywnym świecie przeszkadzają w dostrzeżeniu innych ludzi na bardzo podstawowym, indywidualnym poziomie („Miejsce początku”). Naiwny aktywizm nie jest prostym rozwiązaniem, ale bezradność i obojętność są jeszcze gorsze. Jak zwykle w przypadku amerykańskiej pisarki istotną rolę w opowieści odgrywa funkcja płci i związanych z nimi pozycji społecznych.

Zastanawiający jest wybór kolejności tekstów w zbiorze: „Oko czapli” to tekst wcześniejszy od „Miejsca początku”, pojawia się w nim nawet określenie, od którego pochodzi tytuł tej drugiej powieści.

---

¹⁾ Co ciekawe, angielski tytuł, „Lathe of Heaven”, czyli „Koło Nieba”, podobnie jak polska wersja pochodzi z tekstów taoistycznego filozofa Zhuangzi, stanowiących motta kolejnych rozdziałów – tłumaczka, Agnieszka Sylwanowicz, zdecydowała się wybrać inny cytat.