W serii książek Kurta Vonneguta wydawanej przez Zysk i S-kę przyszła teraz pora na tekst tak naprawdę autorstwa… Suzanne McConnell. Co prawda „Zlituj się nad czytelnikiem” zawiera wiele słów słynnego amerykańskiego pisarza, ale chodzi wyłącznie o cytaty z powieści czy wypowiedzi publicznych, zebrane i obdarzone bogatymi omówieniami przez dawną przyjaciółkę i uczennicę.

McConnell uczęszczała na prowadzone przez Vonneguta zajęcia „twórczego pisania”. Podtytuł „Zlituj się nad czytelnikiem” to właśnie „Zasady twórczego pisania” i pierwsze rozdziały zdają się sugerować, że chodzi o swoisty poradnik dla początkujących autorów, oparty o sugestie twórcy „Rzeźni numer pięć”. W istocie książkę trudno uznać za podręcznik pisarstwa – konkretne porady bywają często sprzeczne (jak na wielkiego miłośnika paradoksów przystało), w większości wydają się nieprzydatne osobom obdarzonym innym temperamentem czy zdolnościami od Vonneguta, a czasami ocierają się o banał. Dużo ciekawiej książka wypada po prostu jako przewodnik po życiu i twórczości wielkiego Amerykanina.

Autorka opowiada o biografii i pisarstwie dawnego nauczyciela po części chronologicznie, a po części zgodnie z występującymi w jego twórczości tematami. Dość dużo pisze o historii powstania „Rzeźni numer pięć” i związanych z nim szczęśliwych zbiegach okoliczności, o czasach, kiedy Vonnegut jeszcze nie odniósł sukcesu, o jego zmaganiach z depresją i marzeniach związanych z literaturą fantastyczno-naukową. Wspomina o rodzinie bohatera, o jego podejściu do sztuki, śmiechu i czarnego humoru. Fragmentom powieści i przemówień towarzyszą niekiedy archiwalne zdjęcia czy reprodukcje listów. Nie brakuje porad czy wspomnień praktycznych, związanych z zarabianiem pieniędzy, wielokrotnym redagowaniem tekstów czy staraniem się o prostotę przekazu we wszystkich możliwych okolicznościach.

Blisko pięćset stron książki czyta się szybko i przyjemnie, zwłaszcza jeśli przymknie się oko na czysto odautorskie komentarze McConnell dotyczące losu pisarek i pisarzy, zwykle nie wnoszące zbyt wiele do omawianego tematu a skupi się na ciekawostkach czy obserwacjach dotyczących jej mentora. Jeśli chodzi o porady czysto literackie, chyba najbardziej przemawia mi do serca pochodzące od Vonneguta stwierdzenie, że „nie można nauczyć pisania kogoś, kto nie ma do tego zdolności”. Szukającym złotego Graala kandydatom na nowe gwiazdy literackiego Parnasu „Zlituj się nad czytelnikiem” można z czystym sumieniem odradzić. Wierni sympatycy amerykańskiego autora (tacy jak niżej podpisany) znajdą tu jednak sporo interesujących faktów.