Wszystko toczy się niemal jak zwykle. Święta Bożego Narodzenia w domu oficera australijskiej marynarki Petera Holmesa minęły spokojnie, towarzystwo żony Mary jak zawsze dostarczyło mu wiele radości, teraz zwielokrotnionej obecnością małej córeczki Jennifer. Ot, podmiejska rzeczywistość lat sześćdziesiątych XX wieku. Nieco dokuczliwy jest brak benzyny, oznaczający, że na zakupy trzeba jeździć rowerem, ale przecież są też pociągi, i do Melbourne, gdzie Peter otrzymuje przydział do roli oficera łącznikowego na amerykańskim okręcie podwodnym „Scorpion”, można dojechać bez większych kłopotów. Przyczyna niedoboru paliwa szybko się wyjaśnia – niedawna krótka wojna, rozpętana niemal przypadkiem przez Albanię, doprowadziła do poważnego skażenia całej półkuli północnej. Stopień zniszczeń nie jest początkowo jasny, choć rozmaite sygnały wskazują na to, że sytuacja wygląda źle. Co więcej, obłoki radioaktywnego pyłu pozostałego po bombach kobaltowych zdają się przesuwać na południe, i zapewne za kilka (może dziesięć?) miesięcy dotrą i do Australii. Misja przydzielona dowódcy „Scorpiona”, Amerykaninowi Dwightowi Towersowi, ma za zadanie zbadanie sytuacji.

„Ostatni brzeg” Nevila Shute’a, wznowiony niedawno właśnie w serii „Wehikuł Czasu”, to na swój sposób książka bardzo skromna, w najlepszym sensie tego słowa. Dramatyczne wydarzenia dotykające całej Ziemi obserwujemy w mikroskali, koncentrując się na kilku bohaterach i bohaterkach: kochającym żonę Peterze, wiernym do końca ustalonym przez siebie zasadom Dwighcie, wpadającej w imprezowo-alkoholowe ciągi znajomej Holmesów, Moirze Davidson, oraz jej odległemu kuzynowi, zaangażowanemu do służby na „Scorpionie” fizyku, Johnie Osbornie. Każde z nich mierzy się z perspektywą nadchodzącego końca na swój sposób. Emocje pozostają często ukryte i niewypowiedziane, co w żadnym stopniu nie zmniejsza ich siły i głębi. Nawet przynosząca nadzieję koncepcja naukowa mówiąca o długoterminowej szansie przetrwania, związanej ze spadkiem radioaktywności w miarę upływu czasu, jest przyjmowana chłodno i spokojnie.

Co ciekawe, praktycznie żadnej roli w myśleniu o zbliżającej się tragedii nie odgrywa religia. Zdaje się ją zastępować – przynajmniej w przypadku Dwighta – głębokie moralne przekonanie, że do końca należy żyć tak, jakby świat naprawdę toczył się zwykłymi trybami: myśleć o pozostałej w Stanach Zjednoczonych żonie i dzieciach, kupować dla nich prezenty, wykonywać przydzielone sobie zadania. Shute przekonująco opisuje rosnącą fascynację taką postawą (i samym Amerykaninem) Moiry, wcześniej reagującej na sytuację desperacką chęcią bawienia się tak długo, póki jeszcze trwa bal.

„Ostatni brzeg” to z jednej strony powieść swojego czasu, w oczywisty sposób pisana u szczytu zimnej wojny (wydana w 1957 roku) i mierząca się z zagrożeniami postrzeganymi wtedy jako niemal namacalne, ale z drugiej przywodząca na myśl „Nie opuszczaj mnie” Kazuo Ishiguro, inną fantastyczną książkę mówiącą o nadchodzącym końcu. Wszak każdy z nas żyje w świecie, w którym czeka go w pewnym momencie nieodwołalna osobista apokalipsa. I każdy musi się z tym faktem mierzyć. Shute pokazuje różne drogi, robiąc to w cichy, ale też poruszający sposób. Świetnie, że jego powieść pojawia się znów na polskim rynku (bodaj po raz szósty). Warto do niej wrócić.