Łatwo było przewidzieć, że wydawnictwo Vesper, po opublikowaniu utworów Lovecrafta i Poego oraz wznowieniu paru klasycznych tytułów literatury grozy, jak „Dracula”, sięgnie w końcu i po Stefana Grabińskiego. Ostatecznie to jedyny rozpoznawalny klasyk polskiej grozy. Czasem mówi się, że zapomniany, ale obecnie nie jest to prawda. Grabińskiego co jakiś czas się wznawia i nietrudno dostać jego utwory. Łatwiej nawet, bo wszystkie są w domenie publicznej i można je za darmo znaleźć w Internecie. A przynajmniej część z nich.

Grabiński był autorem kilku zbiorów opowiadań, paru powieści i trudnych do policzenia sztuk teatralnych. W przypadku dramatów problem bierze się z powodu częstego przerabiania utworów, ale był to obszar jego twórczości najmniej chyba ważny, który można łatwo pominąć. Z resztą nie powinno być już tak łatwo: wydaje mi się, że Grabiński bardziej cenił swoje powieści niż opowiadania. W przeciwieństwie do późniejszej publiczności literackiej, która jednak okultystyczne powieści Grabińskiego (m.in. „Salamandrę” i „Cień Bafometa”) uznała za naiwne i literacko słabe. Opowiadania tego pisarza bronią się lepiej. Mamy jednak najczęściej do czynienia z ich konkretnym wyborem. W 1980 roku Wydawnictwo Literackie rozpoczęło wydawanie „Utworów wybranych” Grabińskiego. Seria zamknęła się w trzech tomach, z czego pierwszy, najobszerniejszy, stanowiły nowele. Redaktorem tej serii, autorem wyboru i opracowania utworów, był Artur Hutnikiewicz, uczeń Grabińskiego, który napisał także jego monografię. Wybór Hutnikiewicza w zasadzie ustalił kanon opowiadań Grabińskiego, które później były przedrukowywane – czy to w serii „Stanisław Lem poleca”, czy w niedawnym wydaniu Zyska, czy wreszcie – w „Muzeum dusz czyśćcowych”. Szkoda, bo opowiadań Grabińskiego jest więcej, a te mniej popularne nie są już tak łatwo dostępne.

W każdym razie czytelnicy, którzy nie znają jeszcze Grabińskiego, dostaną do rąk zbiór jego najpopularniejszych utworów, który wciągnie ich w świat niesamowity, mroczny i groźny. Znajdziecie tu widmowe pociągi, z których Grabiński swego czasu zasłynął, ale i utwory tchnące (delikatną, na miarę literackiego 20-lecia skrojoną) erotyką albo wypełnione dziwnymi, ezoterycznymi teoriami, żywiołakami, potworami. Przy czym Grabiński nie stara się przestraszyć nas konwencjonalnym wampirem, wilkołakiem czy demonem. Jego potwory są bardziej ludzkie i bardziej "wsobne", często stanowią emanację człowieczej psychiki albo kumulację jakichś energii w danym miejscu. To ciekawe rozwiązania, rzadziej spotykane w dzisiejszej literaturze grozy.

Minusem na pewno jest warstwa językowa. Pewną część czytelników może ona zachwycać, ale prawda jest taka, że Grabiński posługiwał się językiem archaicznym nawet dla jego współczesnych. Wiele fraz wydaje się tu nie tyle wyszukanych, ile wymuszonych. Wiele lat później trudno to zrozumieć, łatwo za to złapać dystans do tekstu, który nigdy nie służy horrorom.

Jeśli do tej pory nie czytaliście Grabińskiego – zachęcam do przejrzenia choć kilku jego opowiadań. To ważna postać w polskiej literaturze, zwłaszcza w literaturze niesamowitej, grozie, horrorze. Jeśli już znacie Grabińskiego, w tym zbiorze nie znajdziecie w zasadzie nic nowego. Sądzę też, że edycja Hutnikiewicza, którą w drugim obiegu można łatwo dostać za kilka złotych, będzie tu lepszym wyborem.