Georgia, Stany Zjednoczone. Z plantacji Randalla zbiega pierwsza czarnoskóra niewolnica, Mabel. Zostawia za sobą swoją ośmioletnią córeczkę Corę. Mijają lata, Cora dorasta pod opieką babci. Jednak ciężki żywot na plantacji bawełny przyspiesza śmierć starszej kobiety. Cora zdaje sobie sprawę, że staje przed wyborem: los której krewnej podzieli. Wybiera ucieczkę. Z przyjacielem Ceasarem wybierają się w niezwykle ryzykowną podróż tytułową podziemną koleją, mając nadzieję, że wywiezie ich w bezpieczne miejsce, w którym - jeśli będą mieli jeszcze więcej szczęścia - spotkają matkę Cory.

W trakcie podróży nasi bohaterowie odwiedzą wiele stanów USA, spotkają na swej drodze różnych ludzi. Liczba scen, jakie obserwują, oraz przygód, w których uczestniczą, stwarza możliwość przedstawienia dość szerokiego spektrum postaw, jakie mieszkańcy Ameryki przyjmują wobec wyzwalających się Murzynów. Bywają to postawy skrajne, jak w przypadku Ridgewaya, łowcy niewolników, który rusza ich tropem. Napotkają wszakże i ludzi przychylnych, choć powody tej przychylności również będą różne, nie zawsze bezinteresowne. Dyskryminacja, z jaką zmagać się będzie Cora, osiąga szczyt w idei niewolnictwa, jednak nawet jako osoba wolna napotka na ogrom nieprzychylnych postaw opartych jedynie na kolorze jej skóry.

Powieść Colsona Whiteheada, za którą otrzymał nagrodę Pulitzera oraz National Book Award, jest bez wątpienia przejmująca. Autor sięga po elementy autentycznej historii Stanów Zjednoczonych, choć ujmuje je w fikcyjne ramy. Tytułowa kolej podziemna, którą podróżuje Cora, nie istniała naprawdę, choć taką nazwą określano faktyczną siatkę kryjówek i kontaktów pomagających czarnoskórym w ucieczce z południowych stanów do Kanady. Tu Whitehead traktuje metaforę dosłownie, w innych miejscach dodaje światu nieco baśniowości. Zabiera nas w magiczną, choć również smutną podróż - przez stany geograficzne i psychiczne.

Entuzjastyczny odbiór „Kolei podziemnej” przez amerykańskich krytyków nie dziwi. Ta powieść doskonale wpisuje się w popularny tam trend kulturowego posypywania głowy popiołem. Ameryka rozgrzebuje historyczną ranę niewolnictwa i dyskryminacji podejrzanie chętnie, znajdując w tym li to masochistyczną przyjemność, li pretekst do odwracania wzroku od współczesnych form dyskryminacji. W Polsce powieść ta siłą rzeczy musi robić wrażenie mniejsze, przynajmniej w obrębie emocji czytelnika, bo zasadza się na pewnym egzotycznym czynniku. Kiedy więc opadnie powłoka politycznego zaangażowania, zobaczymy „Kolej podziemną” jako dobrą, ale nie wybitną powieść przygodową, z nutką magicznego realizmu. Refleksji na temat niewolnictwa nie ma tu aż tak wiele, a i głębia analizy problemu pozostaje dyskusyjna.