Sięgając po „Łzy diabła”, najnowszą powieść Magdaleny Kozak, warto wiedzieć, że nie jest to typowa opowieść o wojnie w Afganistanie, a przynajmniej nie taka, jakiej można się spodziewać po internetowej reklamie. Na pozór wszystko się zgadza – z jednej strony wojska rządzące wspomagane przez zagranicznych doradców (vide Afgańczycy i Amerykanie) z drugiej terroryści (talibowie). Niby klarowny podział na tych dobrych i złych, ale to tylko pozory.

Powieść Kozak to dwa przeplatające się wątki: historia kampanii wojskowej młodego księcia Izzata i wyrastającego na bohatera ludu bojownika o imieniu Znajda. Takie prowadzenie narracji pozwala na dokładne przyjrzenie się obu stronom konfliktu, ich pobudkom, ambicjom a także stosowanym metodom. Warto przy tym zwrócić uwagę, że autorka pomija kwestie religijne konfliktu. Dla bojowników najważniejsza jest "Sprawa", dla wojsk królestwa Farji powiększenie terytorium państwa – jakiekolwiek sprawy dotyczące wiary pozostają poza strefą ich zainteresowań. Rozwiązanie z gatunku tych bezpiecznych, ale równocześnie oddalające porównanie z autentycznym konfliktem w Afganistanie.

Prawdziwe są za to kwestie militarne, które stanowią najmocniejszą stronę powieści. Kozak z dużym znawstwem ukazuje technikę i sposoby walki każdej ze stron konfliktu. Śmigłowce, siły specjalne, zaawansowana logistyka i wywiad, a naprzeciwko dywersja, element zaskoczenia czy umiejętności korzystania z ukształtowania terenu. Opisy walk tak tchną realizmem, że można być pewnym, iż sama pisarka brała udział w części tych wydarzeń (ostrzelanie obozu wojskowego) lub poznała ich przebieg z pierwszej ręki. Co istotne w książce, tak jak w prawdziwej walce, w decydujących momentach nie liczy się wyłącznie wyszkolenie i jakość uzbrojenia, lecz także szybkość podejmowania decyzji i zimna krew. Dodaje to opowiadanej historii dramatyzmu, a przede wszystkim autentyczności.

Sporo miejsca Kozak poświęca zagadnieniu wojny. Na przykładzie głównych bohaterów pokazuje, jak walka zmienia człowieka. W ogniu starć miejsce młodzieńczego idealizmu zastępuje pragmatyzm i chęć przeżycia, a czyny, które do tej pory nie licowały z honorem, stają się środkami prowadzącymi do celu. Wojna to również polityka. Nawet największy sukces militarny może być zaprzepaszczony przez złą decyzję rządzących, a porażka stać się propagandowym sukcesem. Tutaj brak miejsca na marzenia – liczą się pieniądze i władza. Pisarka pokazuje, że ideały są ważne wyłącznie dla żołnierzy i bojowników bezpośrednio zaangażowanych w konflikt, dla ich przełożonych są to już tylko puste frazesy.

Sama fabuła „Łez diabła” rozwija się dość ospale i osoby przyzwyczajone do szybkiego tempa znanego z cyklu o „Nocarzach” mogą poczuć się zniechęcone. Początkowo mocno zastanawia również sympatia, z jaką autorka pisze o Znajdzie i jego towarzyszach, którzy, bądź co bądź, są terrorystami. W miarę rozwoju fabuły zaczynamy się jednak domyślać, że autorka toczy z czytelnikami grę prowadzącą do wolty w końcówce książki. Inna sprawa, że w związku z licznie porozrzucanymi tropami jest ona dość łatwa do przewidzenia.

O ile samą fabułę powieści i sposób prowadzenia akcji należy uznać za udane, to można mieć zastrzeżenia do szczegółów. Najsłabiej w książce wypada wątek tytułowego narkotyku, który stanowi jedynie katalizator akcji i nie ma bezpośredniego wpływu na losy bohaterów. Idąc dalej tym tropem – obecność Ziemian w książce służy wyłącznie jako usprawiedliwienie ograniczonej ilości nowoczesnej technologii, a także nawiązaniu do udziału wojsk sprzymierzonych w wojnie w Afganistanie. Wprawdzie Kozak próbuje wygrać wątek zderzenia dwóch obcych kultur, ale wątek miłosny pomiędzy farijskim księciem a Ziemianką nie przekonuje. Troszkę lepiej wypadają dialogi z ziemskim konsultantem Tomem, ale jak na ponad siedemsetstronicową książkę to ciut za mało. Są to jednak niewielkie mankamenty, które nie odbierają przyjemności płynącej z lektury.

„Łzy diabła” to bez wątpienia najambitniejsza książka w dorobku Magdaleny Kozak. Pisarce udało się połączyć w niej doświadczenie ze służby w Afganistanie ze stylistyką fantastyczną. Dostajemy powieść wciągającą, miejscami wręcz epicką, „zaludnioną” przez bohaterów z krwi i kości. Czy „Łzy diabła” są terapią dla Kozak po wojennej traumie? – nie wiem. Rodzajem hołdu żołnierzom, którzy walczyli i oddawali życie z dala od naszego kraju? – na pewno.