Wojciech Szyda to mistrz pomysłu i refleksji, dla którego fabuła i kreacja postaci stanowi tylko paliwo dla maszynerii wyobraźni. Lubuje się w spekulowaniu nad konsekwencjami szalonych idei i uwielbia konstruowanie wielowarstwowych światów, w których rzeczywistość widzialna stanowi zaledwie element szerszego pejzażu rzeczywistości transcendentnej, a życie jest tylko krótkim etapem wiecznej egzystencji.

„Fausteria”, najnowsza powieść poznańskiego pisarza, ukazuje się w serii „Zwrotnice czasu”, ale obecność elementów fantastycznych jest tu bardzo dyskretna, a historia alternatywna przewija się tylko w krótkich rozdziałach i, prawdę mówiąc, wydaje się dopisana na marginesie. Pierwszoplanowy wątek jest opleciony wokół losów Faustyny, utalentowanej studentki Akademii Sztuk Pięknych, której życiorys stanowi twórczą wariację na temat „Doktora Faustusa” Tomasza Manna i zarazem zaprzeczenie żywotu świętej Faustyny Kowalskiej (stąd zresztą podtytuł – „Powieść antyhagiograficzna”).

Bohaterka, w ramach jednej z prac zaliczeniowych, otrzymuje zadanie plastycznej reinterpretacji talii tarota. Realizując ten projekt, Faustyna próbuje zatrzeć piętno swojego imienia, wybiera życiową drogę, a w ramach malarskiej rozprawy z katolicyzmem – dokonuje bluźnierczej przeróbki popularnego wizerunku Jezusa Miłosiernego. Paktując lub będąc przekonaną, że paktuje z siłami zła, odtwarza faustowskie wybory Adriana Leverkühna, a oddając się piekielnej misji – parodiuje albo odwraca misję kanonizowanej imienniczki.

Tak nakreślona fabuła jest dla Szydy przestrzenią służącą mieszaniu symboli, refleksji i motywów. Autor dotyka problemów moralnej odpowiedzialności sztuki, granic artystycznego wyrazu, napięcia między autentycznością a komercją, ale też problemów kuszenia i opętania, konsekwencji i moralnej kwalifikacji ludzkich decyzji. W żonglerce symboliką i motywami, Szyda zestawia i kontrastuje przeciwieństwa – zbawienie i potępienie, chrzest i cyrograf, karty tarota i obrazki z Jezusem Miłosiernym, młodzieńcze żądze i religijne porywy ducha.

W symbolistycznej prozie Szydy – żadna to nowość – nic nie jest przypadkowe. Wydarzenia, imiona bohaterów, ich życiowe wybory i elementy świata przedstawionego tworzą czasem wielopiętrowe nawiązania (jak ksywa Sarto, kolegi Faustyny, dla znaczenia której sam autor wskazuje tropy wiodące ku etymologii, magicznemu kwadratowi sator-rotas czy św. Piusowi X).

Talia tarota i intelektualne wędrówki w poszukiwaniu artystycznych inspiracji stają się dla autora idealnym punktem wyjścia do mnożenia nawiązań literackich, ale też malarskich, muzycznych i filozoficznych. W swoich refleksjach autor swobodnie dryfuje ku dziełom Goethego, Blake’a, Manna, Friedricha, Miltona, Böcklina, Eliota czy Dantego.

Szkoda tylko, że w ogólnym rozrachunku ten czytelniczy maraton przez kulturę wydaje się sztuką dla sztuki. Postacie drugiego planu są intrygujące i przechodzą fascynujące duchowe przemiany, ale na kartach książki nakreślone są powierzchownie i pozostają całkowicie pozbawione psychologicznej głębi. Można by domniemywać, że to zabieg, uwypuklający egocentryzm i samotność Fausty, ilustrujący sposób, w jaki bohaterka widzi i poznaje otaczających ją ludzi.

Problem w tym, że pobieżnie kreowana jest też postać głównej bohaterki. Przestrzeń między kilkoma istotnymi wydarzeniami w jej życiu, pozbawiona jest wewnętrznej dynamiki. Faustyna przechodzi długą drogę, ale jej rozterki nie są wpisane w historię duchowej i psychologicznej przemiany, o której zilustrowanie aż prosi się ta historia. Dostajemy raczej statyczny i nieszczególnie wiarygodny obraz mentalności młodej, oczytanej i bystrej, a zarazem mocno zagubionej dziewczyny. Z drugiej strony – Fausta jest pewnie najlepiej dotychczas nakreśloną bohaterką prozy Szydy.

„Fausteria. Powieść antyhagiograficzna” kusi ciekawym pomysłem i niebanalną tematyką. Szyda tradycyjnie oferuje pasjonujący eksperyment intelektualny oraz erudycyjną grę symboli i nawiązań. Frapująco, choć nadal dość daleko od doskonałości prezentuje się galeria postaci i wprawiająca je w ruch fabuła. W ocenę końcową wkrada się więc ambiwalencja, ale jedno jest pewne – akt pisarskiej odwagi, jaki stanowi „Fausteria”, zasługuje na uwagę miłośników ambitnej prozy.