Podejrzewam, że rozpoczynając pracę nad ostatnią częścią „Miecza i kwiatów”, Marcin Mortka stanął przed nie lada dylematem. Poprzedni tom rozwiązywał większość zagadek, w tym kluczową: co tak naprawdę stało się z bratem głównego bohatera, a większość wątków można było uznać za skończone. Oczywiście pozostawała kwestia zła, które opanowało templariuszy oraz jeden czy dwa motywy poboczne, ale czy dawały one szansę, aby stworzyć pełnowartościową książkę, która byłaby godnym zwieńczeniem cyklu? Okazuje się, że tak, a wszystko to dzięki ciekawej konstrukcji fabuły.

Akcja trzeciego tomu rozpoczyna się sceną samobójczej próby Gastona de Baideauxa. Skąd tak desperacki krok? Nie wiadomo. Co ciekawe nie wie tego sam zainteresowany – bohater ma sięgającą kilku miesięcy amnezję. A że działo się w tym okresie sporo świadczy zachowanie jego dawnych towarzyszy, którzy nie chcą mieć z nim nic wspólnego, a nawet próbują uśmiercić Gastona. Dziwią nowe znajomości, budzą niepokój przebłyski pamięci. Przed de Baideaux stoją, zatem dwa wyzwania: pokonać odwieczne zło zatruwające zakon templariuszy, a także odzyskać pamięć.

Pewnie zaraz odezwą się głosy: „Trik z amnezją nie jest niczym odkrywczym w literaturze”, ale tu liczy się przede wszystkim wykonanie. Mortka stworzył fabułę książki na kształt misternej układanki, której poszczególne elementy pozostają ukryte do ostatniej strony książki. Na samym początku czytelnik wie tylko tyle, co sam Gaston, zaś z czasem, dzięki przeskokom narracji, zyskuje kolejne informacje. Zazwyczaj są to jednak fragmenty większej całości, które bardziej zaostrzają głód wiedzy, niż go zaspakajają. Amnezja wywołuje również stałe uczucie niepokoju – przez całą książkę nie można być pewnym, czy napotkany podróżny uściśnie dłoń Gastona, czy sięgnie na jego widok po miecz.

Podobnie jak to miało miejsce w poprzednich tomach i tym razem Mortka zapełnił karty książki paletą różnorodnych postaci. Na pierwszy plan wysuwają się dobrze znani bohaterzy: Gaston, Vittorio czy Adalbert. Niby ci sami, a jednak inni. Największą ewolucję charakteru przechodzi bez wątpienia ten pierwszy, który już dawno zatracił młodzieńczą naiwność. Gaston jawi się teraz jako doświadczony rycerz, który miejscami dorównuje cynizmem swojemu włoskiemu przyjacielowi. Bardziej ludzki niż święty staje się Jakub, inne oblicze ukazuje Anzelm. Do pełni szczęścia zabrakło chyba tylko jakichś nowych, przykuwających uwagę bohaterów. Co prawda kilkakrotnie do głosu dochodzi sam Ryszard Lwie Serce, ale jego wizerunek nie różni się zbytnio od tego znanego z licznych książek i filmów. Świetny rycerz, znakomity dowódca, a jednocześnie polityk kierujący się bardziej dumą i honorem niż rozumem.

Jeżeli w trakcie czytania dwóch pierwszych tomów ktoś narzekał na małą ilość magii, teraz powinien być w pełni usatysfakcjonowany. Walka ze Złem wymaga nie tylko ostrych mieczy i mężnego serca, ale także wsparcia sił nadprzyrodzonych. Stąd też stosunkowo duże nagromadzenie opisów sztuki czarnoksięskiej, magicznych artefaktów i mitycznych istot. Nie oznacza to może, że nagle przeniesiemy się w klimaty rodem z „Księgi tysiąca i jednej nocy”, niemniej spora dawka orientalnej, i nie tylko, magii jest odczuwalna.

Odczuwalne jest także szybkie tempo fabuły. Akcja nie stoi w miejscu, ale od pierwszej do ostatniej strony porusza się żwawo w kierunku finałowej rozgrywki. I jeśli miałbym coś zarzucić autorowi, to chyba właśnie zakończenie. Już w trakcie lektury nie przypadł mi do gustu sposób, w jakim został pożegnany jeden z ciekawszych bohaterów – Rycerz z Zieloną Tarczą. Oczekiwałem czegoś innego, bardziej spektakularnego. Z kolei sam finał wydał mi się zbyt ułożony. Po tylu przygodach i zadarciu ze wszystkimi możnymi tego świata, nasi bohaterowie rozchodzą się, jakby nigdy nic. Owszem, nie wszystkich los oszczędził, niemniej pozostaje spore uczucie niedosytu. Sam nie wiem, ale chyba coś na kształt słodko-gorzkiego zakończenia „Trylogii husyckiej” Andrzeja Sapkowskiego bardziej by mi odpowiadało.

W posłowiu do książki Marcin Mortka określa „Miecz i kwiaty” mianem działa swego życia. I nie sposób nie zgodzić się z autorem. Dostaliśmy powieść dojrzałą, wciągającą, świetnie napisaną. Książkę, do której będzie się wracało. I tylko pozostaje żal, że dzieje krucjaty Gastona de Baideaux należy uznać za zakończone.