Klasyczna powieść fantasy zazwyczaj kończy się pokonaniem złego władcy i przejęciem władzy przez głównego bohatera, ewentualnie dochodzi jeszcze do hucznego weseliska. I nawet jeśli mamy do czynienia z wielotomowymi tasiemcami, ta konwencja nie ulega zmianie: poszczególne części kończą się zwycięstwem nad kolejnym wrogiem i co najwyżej data ślubu zostaje przesunięta. Rzadko który autor zastanawia się nad tym, jak człowiek znikąd poradzi sobie z zarządzaniem całym królestwem czy dowodzeniem armią przyjmując a priori, że bohater fantasy zna się na wszystkim. Od czasu do czasu powstaje jednak książka, która pokazuje, że szczęśliwe zakończenie to dopiero początek kłopotów.

Akcja „Studni wstąpienia” Brandona Sandersona, bo o niej właśnie mowa, rozpoczyna się kilka miesięcy po śmierci Ostatniego Imperatora. Teoretycznie wszystko poszło dobrze: zostaje wprowadzony nowy bardziej demokratyczny system rządów, a lud zyskał wolność oraz swobody obywatelskie. Niestety prawda jest inna: miasto Luthadel jest oblężone przez kolejnych pretendentów do korony, ludzie nie umieją korzystać z odzyskanych praw, a na dodatek pojawia się tajemnicza mgła.

Wizja Sandersona wciąga. Autor odszedł od bajkowości, z jaką zazwyczaj kojarzy się fantasy i włożył sporo wysiłku w uwiarygodnienie stworzonego uniwersum. Tak jak w prawdziwym świecie okazuje się, że samo włożenie korony na głowę nie czyni nikogo wybitnym władcą, a nawet najbardziej światłe idee nie napełnią brzuchów głodującym. Równie ciężkie okazuje się samo bycie królem – począwszy od umiejętności wydawania poleceń, a skończywszy na ubraniu czy fryzurze. Niespodziewanie władza okazuje się nieznośnym ciężarem, któremu nie każdy jest w stanie sprostać.

Czytając „Studnie wstąpienia” należy także zapomnieć o rozwiązaniach spod znaku: garstka bohaterów wygrywa z dużo liczniejszą armią wroga. Tutaj liczy się każdy żołnierz, a przewaga kilku tysięcy żołnierzy robi prawdziwą różnicę. Kiedy zawodzą armie, do gry wchodzą politycy. I tu znów trzeba pochwalić Sandersona. Przedstawiona intryga polityczna nie jest może zbyt zawiła, ale za to bardzo prawdopodobna. Poszczególni bohaterowie działają racjonalnie, a ich posunięcia są uwarunkowane zarówno realnymi możliwościami (armia, liczba allomantów), jak i charakterem. Stąd też różnorodne sposoby pokonania tych samych problemów; jedni wybiorą rozwiązanie siłowe, inni będą preferować bardziej subtelne metody.

Zresztą kreacje bohaterów to kolejny duży atut powieści. Każda z pierwszoplanowych postaci została obdarzona własnym zestawem cech charakteru, co powoduje, że czytelnicy szybko znajdują jakiegoś ulubieńca. Ciekawie przy tym wypada pomysł polegający na obdarzeniu postaci pozytywnych cechami nieprzystającymi bohaterom: strachliwość, niepewność, zazdrość. Dodatkowo postaci ewoluują – jest to najbardziej widoczne w przypadku Elenda Velture’a, który przeistacza się z powątpiewającego we własne możliwości młodzieńca w męża stanu z prawdziwego zdarzenia. Nieco gorzej wygląda sytuacja, kiedy Sanderson zabiera się za opis uczuć łączących parę głównych bohaterów Vin i Elenda. Rozumiem, że są oni jeszcze nastolatkami, ale ich uczuciowe zawirowanie niebezpiecznie skręcają w stronę klasycznych romansów. Zwroty w stylu: „nie jestem godny jej uczuć”, „kocham go, ale beze mnie będzie mu lepiej” pojawiają się za często.

Wspomniane wyżej racjonalne podejście do fabuły „Studni wstąpienia” nie oznacza jednak, że autor zapomniał o magii. Wręcz przeciwnie. Sanderson wzbogaca system allomancji o kolejne metale, poznajemy także nowe, zaskakujące umiejętności Zrodzonych z Mgieł. Miłym urozmaiceniem jest zwiększenie roli magicznych stworzeń, kolossów i kendr. Autor zadbał nie tylko, żeby „były”, ale równocześnie stworzył bardzo ciekawy opis tych stworzeń: ich życia, zwyczajów i możliwości. Zresztą fragmenty książki mówiące o „docieraniu się” Val i OreSeur należą do jednych z ciekawszych w książce. Nie zabrakło także miejsca na kolejne magiczne pojedynki allomantów, a także chyba najbardziej spektakularną scenę, kiedy główna bohaterka, prawie samodzielnie, pokonuje całą armię.

Powieść Sandersona posiada tylko jedną, aczkolwiek zasadniczą wadę – objętość. Przeczytanie opasłego, liczącego siedemset pięćdziesiąt stron tomiska wymaga sporo wolnego czasu. Należy zatem nastawić się nawet na kilkanaście godzin lektury, nocne maratony i zarwane poranki. Co gorsza – format książki znacznie utrudnia jej transport i lekturę w drodze do/z szkoły lub pracy. Może warto pomyśleć o kilkudniowym L-4?