Jedna wznowiona powieść plus trzy opowiadania – prawie lub zupełnie nowe – na osłodę w wykonaniu mojego ulubionego autora. Od razu mówię: BARDZO mi się podobało (och, tak sobie myślę, że w tym wypadku to truizm). No, ale po kolei.

Poruszającego głównie problem terroryzmu „Xavrasa Wyżryna” czytam drugi raz i jak na tak wczesnego Dukaja (pisząc miał 22 lata), a nawet Dukaja w ogóle, jest to tekst bardzo przystępny, niemal dla każdego (prócz może tylko tych najbardziej nadwrażliwych). Jako że autor jest przeciwnikiem wprowadzania modyfikacji do uprzednio ukończonego i wydanego tekstu - powieść w stosunku do wersji poprzedniej pozostała niezmieniona. Zresztą „Xavras” napisany jest na tyle przenikliwie, że nie było potrzeby go trawestować. Mało tego, po pamiętnych wydarzeniach z 11 września, czy też nie tak dawnych w Biesłaniu, odbiór jest jeszcze bardziej dwuznaczny, odczucia ambiwalentne – ergo: jest ciekawiej. Jak to Jacek Dukaj stwierdził w jednym z wywiadów: „Xavras Wyżryn się coraz bardziej aktualizuje, co jest dosyć upiorne, zważywszy kierunek rozwoju tej wizji”. Nie da się z tym zdaniem, niestety, nie zgodzić.

Trochę przekombinowanym natomiast wydaje się być zakończenie (choć pozostaje ono, tak czy owak, jasne). I na pewno przydałoby się nieco więcej humoru, który zneutralizowałby przynajmniej w części posępną wymowę Dukajowego utworu... Nic to jednak - w świetle znakomitych, serwowanych czytelnikowi non-stop, dialogów-pojedynków (gdzie najlepiej widać pasję z jaką autor tworzył), wyżej wymienione zarzuty tracą w moich oczach zupełnie na znaczeniu. Oceny przeto nie obniżą.

Następny utwór to „Sprawa Rudryka Z.” - opko w formie scenopisu z rozprawy sądowej. Akcja rozgrywa się w alternatywnej rzeczywistości, a sądzony za zbrodnie przeciw ludzkości Rudryk Zlatko (czy też, co stanie się bardziej jasne w czasie lektury owego tekstu, jeden z nich) to macedoński dyktator. Dukaj celnie przedstawia problem sprawiedliwego osądzenia oskarżonego i nie dając jednoznacznych odpowiedzi, stawia kolejne pytania, na które musimy odpowiedzieć już sobie sami.

Trzecim tekstem jest opowiadanie „Przyjaciel prawdy. Dialog idei”, poruszające szeroko rozumianą problematykę żydowską. W mojej ocenie to najlepszy utwór całego zbiorku. Misterna konstrukcja, porywający dialog dwojga bohaterów i otwarte, jakżeby inaczej, zakończenie. To trzeba przeczytać!

Ostatni, wieńczący książkę „Gotyk” osadzony został w realiach XIX-wiecznych. Nie bez powodu. Bardzo przydatna w czasie lektury jest znajomość „Kordiana” Juliusza Słowackiego - „Gotyk” stanowi bowiem jego swoistą, oryginalną kontynuację. Prócz tego tekst wyróżnia się wartką akcją, znikomą ilością dialogów oraz pięknymi, bardzo plastycznymi opisami. Autor wytwarza dzięki nim niepowtarzalny, hipnotyzujący klimat, który na długo pozostaje w pamięci.

Całość sprawia znakomite wrażenie. Polecam gorąco wszystkim – zarówno znającym już twórczość Jacka Dukaja, jak i tym, którzy chcieliby się dopiero z pisarstwem najoryginalniejszego dziś autora fantastyki zapoznać. Książka „Xavras Wyżryn i inne fikcje narodowe”, z uwagi na przystępność zawartych w niej tekstów, jest ku temu wspaniałą okazją. Spróbujcie, warto.