Początki szachów, według niektórych badaczy, sięgają szóstego tysiąclecia przed naszą erą. Najprawdopodobniej dopiero w V wieku po Chrystusie w Indiach opracowano bliskie współczesnym zasady gry w szachy. Od tego czasu reguły są niezmienne – gra dwóch przeciwników posiadających na początku partii tę samą ilość bierek (figur i pionów). Cel gry też pozostał ten sam: dać mata królowi rywala. Wbrew pozorom nie jest to takie proste: trzeba przewidywać na kilka ruchów do przodu posunięcia przeciwnika, ukryć własne zamiary, a kiedy przyjdzie czas, poświęcić własną figurę. Czymże więc jest „Nocny Patrol” Siergieja Łukjanienki, jak nie partią szachów?

Debiut zwany otwarciem

„Nocny Patrol” to pierwszy tom bestsellerowego cyklu opowiadającego o odwiecznej walce Dobra i Zła, która tym razem rozgrywa się na ulicach współczesnej Moskwy. Obok zwykłych zjadaczy chleba jest ona zamieszkana przez ludzi posiadających dar magii. To Inni. Mogą być magami, uzdrowicielami, ale też wilkołakami czy wampirami. Mogą być dobrzy jako „Jaśni”, lecz także wybrać stronę zła i stać się „Ciemnymi”. Łączy ich magia i Zmrok – rodzaj alternatywnej rzeczywistości tylko im dostępnej. Działania obu stron konfliktu ogranicza Traktat, podpisany przed wiekami w celu niedopuszczenia do zagłady świata, a wymuszający zachowanie równowagi. Co to oznacza w praktyce? Każdej akcji odpowiada reakcja. Jeśli dobry mag użyje swej mocy, aby kogoś uzdrowić, jego odpowiednik po drugiej stronie barykady ma prawo komuś zaszkodzić w tym samym stopniu – równowaga musi zostać zachowana. Ponieważ posiadanie magicznych zdolności daje olbrzymie możliwości zarówno do czynienia zła, jak i dobra – potrzebna była kontrola. Tak powstały Patrole. Patrol Nocny, kontrolujący poczynienia Ciemnych, i Patrol Dzienny, sprawdzający Jasnych. Nad wszystkimi czuwa zaś bezstronna Inkwizycja bezlitośnie karząca za złamanie postanowień Traktatu. Ktoś zapyta w tym miejscu: „A gdzie tu szachy?” Oto i one: mamy dwóch równorzędnych arcymistrzów intryg (Heser i Zawulon), planszę (Moskwę), reguły gry (Traktat), sędziów (Inkwizycja) oraz bierki (Innych), którymi rozgrywana jest partia. Jedni będą odgrywać rolę pionów do zbicia, drudzy śmiałym manewrem zdobędą przewagę. Cel gry – pokonać przeciwnika – nie łamiąc przy tym obowiązujących zasad.

Poświęcenie to dobrowolne oddanie jednej z bierek lub dokonanie niekorzystnej materialnie wymiany celem uzyskania lepszej pozycji

Jednym z takich pionów jest Anton Gorodecki. Niedawno zainicjowany mag piątego poziomu wyrusza właśnie na swoją pierwszą poważną misję w terenie. Nie jest ani zbyt potężny, ani doświadczony, często popełnia błędy, nieraz doznaje goryczy porażki. Niemniej wybór takiej postaci na głównego bohatera wydaje się jak najbardziej trafny. Anton staje się naszym przewodnikiem po świecie Zmroku, a jego niedostatki czynią go bardziej ludzkim. Podobać się mogą również wyzwania, przed którymi przyjdzie mu stanąć. Co należy zrobić, gdy sąsiad z parteru okazuje się wampirem? Albo: jak wykorzystać ingerencję drugiego stopnia – nawrócić setkę łotrów, a może stworzyć genialny wynalazek? Kiedy poznajemy Grodeckiego jest idealistą, ale szybko przyjdzie mu zrozumieć, że zasady gry są o wiele bardziej skomplikowane i wybory pomiędzy dobrem a złem nie są aż tak bardzo oczywiste. Tym bardziej, że przewrotny Los połączył jego ścieżki życiowe ze Swietłaną – przyszłą Wielką Czarodziejkę, od której będą zależeć losy świata. To spotkanie, na zawsze odciśnie na nim piętno. Anton przestaje być zwykłym pionem, teraz niczym pion po przejściu całej szachownicy staje się figurą.

Szach…

Jaka tak naprawdę jest różnica między Dobrem a Złem? W uniwersum wykreowanym przez Siergieja Łukjanienkę – niewielka. Zresztą sam Anton mówi: „ My nie umiemy życzyć zła. Tylko, że czasami nasze dobro niczym się od niego nie różni”. Bo tak naprawdę świat, który przemierzają Patrole jest szary. Owszem padają wielkie słowa o Jasności i Ciemności, prawdzie i kłamstwie, ale tak naprawdę sposoby walki obu stron niczym się od siebie nie różnią, a ich cele często bywają zbieżne. Warto za to zauważyć, że podobnie jak w naszym zwykłym życiu bycie „Ciemnym” jest prostsze – magia jest używana przez nich niejako dla ich własnych celów. „Jaśni” częściej balansują na granicy, nie wiedząc, czy ich oddziaływanie jest jeszcze dobrem, czy już złem. Co gorsza wystarczy jedna nierozważna decyzja, fałszywy krok, aby granica została przekroczona.

…i mat

„Nocny Patrol” tak jak większość powieści rosyjskiego powieściopisarza jest warta polecenia. Nie ma w niej papierowych bohaterów, ani łatwych odpowiedzi. Zamiast tego dostajemy oryginalną w swoich założeniach książkę o istocie dobra i zła, jasności i ciemności. Autor jednak nie uprawia taniego moralizatorstwa – lektura Łukjanienki raczej zmusza do myślenia, przewartościowania poczynań, odpowiedzenia sobie, kim tak naprawdę jesteśmy. „Nocny Patrol” to powieść, którą będzie się długo pamiętać.