Różne drobne dziurki

Każdy ma swoją dziurkę, która kiedyś się otwiera, a kiedyś zamyka. W obu tych procedurach mają zwykle udział inni: czasem zupełnie zwyczajny, czasem dramatyczny. Dziurka Rudy’ego Waltza otworzyła się zupełnie prozaicznie: przyszedł na świat w nieszczególnych okolicznościach, w niewielkim leżącym w Ohio miasteczku Midland City. Nad jego losem od początku wisiała jednak historia ojca, Otto, niedoszłego malarza, który przed I wojną światową przyjaźnił się krótko w Wiedniu z innym niezbyt utalentowanym artystą, a później kontynuował tę znajomość, gdy jego kolega rozpoczął błyskotliwą karierę polityczną, prowadzącą aż do tytułu führera III Rzeszy. W zrozumiały sposób koneksje Waltza seniora nie zyskały mu ostatecznie wiele poklasku w Stanach Zjednoczonych; ale prawdziwie brutalną zmianę w życiu całej rodziny – oraz nowy przydomek dla młodego Rudy’ego – przyniosło dopiero przypadkowe zdarzenie, mające miejsce w Midland City, gdy chłopiec miał dwanaście lat.

„Rysio Snajper”, dziesiąta powieść w dorobku Kurta Vonneguta, ukazała się w Stanach w 1982 roku. W charakterystycznym dla autora stylu (krótkie rozdziały, ironiczne kontrastowanie ze sobą ludzkich planów i idei z losowością faktycznych losów) opowiada z perspektywy lat o życiu Rudy’ego, aseksualnego farmaceuty i jednorazowego dramatopisarza, który spędza czas na Haiti, wspominając drogę, która go tam zaprowadziła. Niektóre elementy scenerii łączą książkę z innymi tekstami Vonneguta – Midland City występuje też na przykład w „Śniadaniu mistrzów”. Jak zwykle u Amerykanina w tekście nie brakuje gorzkich ocen ludzkiej działalności: tym razem dostaje się między innymi firmom rodzinnym, handlarzom uzależnieniami, ale też artystom (nowoczesnym i klasycznym). Sam narrator postrzega świat często jak teatralną scenę – kilka kluczowych rozmów przedstawia więc w formie zapisu dramatu. Jednocześnie jedyna sztuka, jaką kiedykolwiek napisał, okazuje się klapą, a koncepcja mówiąca, że autorzy tekstów sami rozumieją, co za nimi się kryje, zostaje poddana druzgocącej krytyce, będącej skądinąd jednym z zabawniejszych fragmentów powieści.

Stosunkowo niewiele jest w „Rysiu” fantastyki. W zasadzie jedyny – choć bardzo istotny - nierealistyczny motyw, to bomba neutronowa, która, jak dowiadujemy się na samym początku książki, pewnego dnia zabiła wszystkie osoby przebywające w Midland City, pozostawiając same budynki nienaruszone. Do wybuchu doszło rzekomo przypadkiem. Ot, pewne dziurki się zamknęły. Czy za takie zbiegi okoliczności należy kogoś winić? Autor nie udziela jednoznacznej odpowiedzi. Sam Rudy zdaje się ostatecznie godzić z konsekwencjami swojej młodzieńczej lekkomyślności; jego nihilizm jest w pewnym sensie głęboko humanistyczny. To, że w niczym nie widzi się wartości, oznacza przynajmniej, że w żaden sposób nie oszukuje się ani siebie, ani innych. Niewielu autorów potrafi przedstawiać tak ponurą wizję świata w równie zabawny, choć oczywiście i gorzki sposób. Dla miłośników prozy Vonneguta to niewątpliwie pozycja obowiązkowa.