„Nauka Świata Dysku” była przede wszystkim książką popularnonaukową. W sposób przystępny, niejednokrotnie zabawny, pozwalała zapoznać się z teoriami na temat powstania wszechświata, naszej planety i życia na niej. W drugiej części autorzy kontynuują rozpoczęte dzieło. Tym razem skupiają się na człowieku, jego historii i elementach, które sprawiają, że stał się wyjątkowy – a przynajmniej mamy taką nieskromną nadzieję.

Podobnie jak w pierwszej części, książka składa się z dwóch elementów wzajemnie się przeplatających i uzupełniających. Ważniejszą, a zarazem znacznie obszerniejszą, jest część poświęcona poglądom autorów na zagadnienia związane z ewolucją człowieka. Autorzy przedstawiają szereg teorii na biologiczne powstanie naszego gatunku, na przykład bardzo szczegółowo omawiają zagadnienie tak zwanej Ewy, czyli niewielkiego zbioru genów z których wywodzi się cała ludzka populacja. Jednak nie to zagadnienie ma kluczową rolę. Przede wszystkim podkreślona jest rola, jaką w naszym życiu spełniają opowieści. To one według autorów odróżniają nas od małp. To właśnie opowieści pobudzają naszą wyobraźnię, zmuszają do abstrakcyjnego myślenia. W dalszej części książki poruszane są problemy filozofii, teologii, nauki czy przekazu informacji. Większość z tych rzeczy, w przeciwieństwie do tych zawartych w pierwszej części, była dla mnie nowością, więc czytałem z dużym zainteresowaniem. Informacje są zapisane w sposób przystępny i prosty, ale jednocześnie wchodzą w tematykę na tyle głęboko, by uniknąć oczywistych „kłamstw dla dzieci” jak to nazywają autorzy, czyli dużych uogólnień. Co prawda, nie wszędzie im się to udało, co sami przyznają.

Jak pisałem, większość książki to prywatne opinie autorów, często dosyć kontrowersyjne. Z częścią się zgadzałem, z częścią wręcz przeciwnie, miałem ochotę toczyć ostre polemiki. Jedno jest pewne – na wiele spraw spojrzałem nieco pod innym kątem, zobaczyłem je w innym świetle. Na samym końcu książki pada stwierdzenie „To właśnie my, Pan narrans (szympans snujący opowieści). A co z Homo sapiens? Tak, uważamy, że to dobry pomysł”. Daje to po części obraz, jakie stanowisko obrali autorzy. I mają w tym sporo racji.

Drugim elementem książki jest dyskowa historyjka, uzupełniająca i w pewnym zakresie obrazująca teorie z rozdziałów naukowych. Magowie z Rincewindem na czele przenoszą się doŚwiata Kuli (znanego z pierwszej części) i starają się go uratować przed interwencją elfów. Robią to z wrodzoną dla siebie gracją... Co ciekawe, Rincewind całkowicie nieprzystosowany do Świata Dysku, tutaj radzi sobie całkiem nieźle i jest źródłem wielu dobrym pomysłów. Zbyt inteligentnych jak na niego, muszę przyznać...

Niestety poziom tej opowiastki jest niezbyt wysoki, znacznie bardziej mi się podobała fabuła z pierwszej części. Co oczywiście nie oznacza, że jest zła. Po prostu pozostawia pewien niedosyt. Niemniej ona, a także przytaczane miejscami cytaty z innych książek Pratchetta pozwalają stwierdzić, że jego książki wcale nie są bajkami dla dzieci, ale wręcz przeciwnie, są pełne niezwykle celnych i inteligentnych uwag o naszym świecie.

Mam dwa zastrzeżenia natury technicznej. Po pierwsze papier, na którym jest książka wydrukowana, nie jest za dobrej jakości. Do takiej pozycji przydałby się przynajmniej o klasę lepszy, choćby taki, na jakim są drukowane „normalne” powieści ze Świata Dysku. Po drugie na końcu książki jest zamieszczony indeks nazw i nazwisk wymienionych w tekście. Szkoda tylko, że nikt nie zadał sobie trudu i nie sprawdził, czy wraz z tłumaczeniem nie zmieniła się strona, na której dany termin się znajduje... W większości przypadków się zgadza, ale nie wszędzie.

Całość sprawia, że książkę należy traktować jako pozycję popularnonaukową, a elementy fantastyczne są jedynie przyjemnymi przerywnikami, momentami oddechu od naukowych rozważań. Moim zdaniem powinien ją przeczytać każdy, bo z pewnością porusza wiele spraw, nad którymi się nie zastanawiamy. Co prawda obawiam się, że nie dla wszystkich będzie to lektura całkowicie zrozumiała, a miejscami może nużyć czytelnika mniej zainteresowanego ewolucją myśli i kultury w naszej historii.