Po wydanej w Artefaktach już na początku serii trylogii Ciągu autorstwa Williama Gibsona, tym razem przyszła pora na klasyczny zbiór opowiadań amerykańsko-kanadyjskiego autora, „Wypalić Chrom”. Opublikowana w 1986 roku kolekcja zawiera teksty napisane między 1977 a 1985 rokiem, czyli w większości przed wspomnianą trylogią, która przyniosła Gibsonowi sławę i zasłużone miano ojca cyberpunku. Od tamtej pory minęło trzydzieści kilka lat – wcale nie tak wiele. Tym bardziej uderza więc to, jak wiele z motywów pojawiających się w omawianych opowiadaniach wydaje się z obecnej perspektywy znanych literaturze SF „od zawsze”.

W zbiorze znajdziemy dziesięć opowiadań, z których cztery są bezpośrednio związane ze światem Ciągu, a sześć, przynajmniej formalnie, ma charakter odrębny. Zacznijmy od tych pierwszych: znanego z filmowej adaptacji tekstu „Johny Mnemonic”, wczesnego opowiadania „Odłamki holograficznej róży”, historii nieudanej akcji przejęcia genialnego naukowca, czyli „Hotel New Rose”, oraz tytułowego (i zdecydowanie najlepszego z całej czwórki) „Wypalić Chrom”. Ich lektura pozwala prześledzić, jak rodziły się wątki i skojarzenia nieodłączne dziś od cyberpunku: elektroniczny świat wpinania się w cyberrzeczywistość (słowo „cyberspace” pojawiło się skądinąd po raz pierwszy w historii właśnie w tytułowym opowiadaniu), akcja tocząca się często na tle japońskich neonów, z głównymi graczami zależnymi od wszelkiej maści korporacyjnych yakuz, próbującymi unikać zagrożeń zarówno rzeczywistych, jak i cyfrowych, odbywającymi szalone podróże przez wirtualny świat i obserwującymi wyścigi programów o poważnych konsekwencjach dla realnego półświatka. Jak pisze Gibson w jednej z dwóch bardzo ciekawych przedmów do zbioru – druga jest autorstwa Bruce’a Sterlinga – nie chodzi mu o konstrukcję dobrze zaplanowanej, futurystycznej wizji świata, dającej się precyzyjnie opisać i wyjaśnić, nie sympatyzuje z Asimovem i jego deterministycznymi koncepcjami społeczno-technologicznej ewolucji. Przedstawia raczej wycinki, obrazki skupiające się na drobnych, osobistych wyborach i dramatach, nie usiłując zastanawiać się nad tym, co doprowadziło do powstania opisywanego świata, często odwołując się do idei recyklingu, zarówno koncepcji, wrażeń bądź doświadczeń, jak i konkretnych urządzeń czy materiałów (świetnie widać to w poruszającym „Zimowym targu”, gdzie wykorzystywanie tego, co zniszczone i zbędne pojawia się na wielu poziomach). Dla dzisiejszego wychowanego na Pynchonie, Wattsie czy Stephensonie czytelnika nie ma w tym zapewne nic dziwnego, ale na początku lat osiemdziesiątych podobne fantastycznonaukowe wizje miały niesamowicie nowatorski charakter.

Cyberpunk to nie wszystko, a pozostałe teksty w antologii wcale nie wypadają słabiej. Szczególne wrażenie robią wspomniany już „Zimowy targ”, w którym korzystająca z egzoszkieletu bohaterka szuka coraz głębszych, oderwanych od cielesności wrażeń w świecie, gdzie jej fizyczna ułomność nie odgrywa roli, a fantazje okazują się jak najbardziej na sprzedaż, ale też dwa opowiadania kojarzące się raczej z fantastyką Lemowską - co ciekawe mocno się od siebie różniące. Pierwsze to „Barbarzyńcy”, melancholijna opowieść o Pierwszym Kontakcie w istocie pozbawionym kontaktu, o tęsknocie do gwiazd, potrzebie odkrywania nowych światów wymagającej ofiarności i niegwarantującej zrozumienia. Drugie to „Czerwona Gwiazda, Orbita Zimowa”, niemal klasyczna SF czasów zimnej wojny, z orbitującą wokół Ziemi skonstruowaną z połączonych ze sobą Salutów stacją Kosmograd, która w pewnym momencie przestaje być komukolwiek potrzebna. Współautorem tego ostatniego tekstu jest Bruce Sterling; antologia zawiera zresztą jeszcze dwa opowiadania napisane w duecie („Starcie” z Michaelem Swanwickiem i będący stosunkowo słabszym punktem zbioru tekst „Pasujący gatunek”, stworzone przez Gibsona wraz z Johnem Shirleyem).

Wspomniana tu już kilkukrotnie nostalgia, pozornie niepasująca do cyberświata, a w istocie doskonale go uzupełniająca, najbardziej bezpośrednio wyraża się w „Kontinuum Gersbacka”, historii amerykańskiego fotografa, którego prześladują wizje przyszłości wyglądającej tak, jak wyobrażali ją sobie autorzy fantastyki Złotego Wieku. Gibson twierdzi, że faktyczna przyszłość będzie inna – fragmentaryczna, niejasna, cyfrowa i rozedrgana – a jednocześnie, że liczyć się w niej będą wciąż te same emocje. Nawet błyskotliwie opisywana, pełna rozmachu cyfrowa walka z cyberstrukturą Chromu ostatecznie musi ustąpić miejsca kwestii bardziej fundamentalnej – jak na wynik jej rozstrzygnięcia zareaguje ukochana kobieta…

Obie przedmowy warto przeczytać dwukrotnie, przed lekturą właściwego zbioru i po jej zakończeniu.