Epigenetyka i jej konsekwencje

Podstawową wiedzę o zasadach działania genetyki wynieśliśmy wszyscy ze szkoły. Istnieje pewien kod genetyczny, DNA, przekazany nam przez rodziców, jako wypadkowa ich kodów. Determinuje on naszą biologię: płeć, wygląd, budowę, charakter i zdolności. A przynajmniej do pewnego stopnia, ponieważ zwykle wierzymy, że pewne rzeczy możemy osiągnąć ciężką pracą. Że możemy się doskonalić i kształtować osobowość. Możemy poprawić wygląd. Cóż, w zasadzie - nie bardzo wiemy, do jakiego stopnia "działa" DNA...

To nie wina szkół. Po prostu debata pomiędzy zwolennikami biologicznego determinizmu a badaczami opowiadającymi się za wpływem wychowania bądź kultury toczy się od wielu dekad i nie została rozstrzygnięta. Czasem przeważają głosy jednych, czasem drugich, moglibyśmy zgodzić się na pewien konsensus, według którego człowiek określany jest częściowo przez dziedziczone geny, częściowo przez wychowanie, kulturę, doświadczenia czy ogólnie: biografię. Rozkład procentowy byłby przedmiotem dalszych sporów, więc lepiej się w to nie zagłębiać. Okazuje się jednak, że ten z trudem wypracowany kompromis jest niezbyt precyzyjny. Dowodzi tego Tim Spector, profesor epidemiologii genetycznej w londyńskim Kings College, jeden z pionierów epigenetyki.

Epigenetyka jest właśnie odpowiedzią na pytanie o granicę między determinizmem biologicznym a możliwością biograficznego "poprawiania" natury. Okazuje się bowiem, że geny to nie wszystko. Gdyby kod genetyczny przekładał się na budowę komórek w prosty sposób, bylibyśmy tylko zlepkiem identycznych komórek embrionalnych - a nie jesteśmy. Choć wszystkie komórki w naszym ciele zawierają ten sam kod DNA, to musi istnieć jakiś proces różnicujący ich budowę, pozwalający kształtować poszczególne tkanki, organy i tak dalej. Ten proces to epigenetyka, pozwalająca włączyć i wyłączać poszczególne fragmenty kodu genetycznego w odpowiednim momencie. Na poziomie mikro skutkuje to zróżnicowaniem w budowie komórkowej. Na poziomie makro - pozwala na modyfikację odziedziczonych genów.

A zatem jesteśmy zdolni modyfikować otrzymany w spadku po rodzicach kod genetyczny. W pewnym sensie możemy być kowalami swojego losu, choć oczywiście istnieją pewne ograniczenia. Ponieważ jednak bliźnięta jednojajowe mogą rozwinąć się w dorosłe organizmy o zupełnie innych zainteresowaniach, talentach i predyspozycjach, zakres naszych możliwości samokształtowania jest naprawdę duży.

W książce „Jednakowo odmienni. Dlaczego możemy zmieniać swoje geny” Tim Spector wprowadza nas w tajniki epigenetyki. Rozprawia się z mitami, jakie narosły wobec tradycyjnej genetyki, pokazuje nowe odkrycia, które wymuszają rewolucję w myśleniu o DNA. Robi to w sposób zrozumiały, może nieco powierzchowny, ale w całości przyswajalny dla laika. Kolejne rozdziały poświęca zaś rozmaitym aspektom życia, na które wpływ może mieć genetyka: talentom, chorobom, długości życia, orientacji seksualnej czy nawet wierności. Jego narrację przeplatają studia przypadków, fragmenty relacji osób, z którymi zetknął się w swoich badaniach, głównie koncentrujących się na jednojajowych bliźniętach.

„Jednakowo odmienni” to wciągająca i wiele wyjaśniająca lektura, napisana w świetny, przystępny sposób. Pozwala na lepsze zrozumienie świata i lepsze zrozumienie siebie.