Kula jest tylko dysku początkiem

Śmierć Terry'ego Pratchetta i zamknięcie cyklu o Świecie Dysku w oczywisty sposób ograniczyło naszą lekturę w sposób horyzontalny: istnieje określona i (niestety) już skończona liczba powieści wpisanych w ten świat. Jeśli należycie do oddanych fanów Dysku, pozostaje wam jedynie zgłębianie jej na sposób wertykalny. Innymi słowy: nie poznacie kolejnych przygód mieszkańców Ankh Morpork, możecie za to wrócić do znanych już książek i pogłębić lekturę, którą odbyliście już wcześniej - może nawet lata temu.

Racjonalnie patrząc: tekst się nie zmienia. To ciągle te same litery, uszeregowane w ten sam sposób, połączone regułami gramatyki i tak dalej. Wy jednak się zmieniacie. Wasze doświadczenie, wrażliwość i wiedza rosną (a przynajmniej rosnąć powinny) z czasem. Dlatego jesteście w stanie wpisać coraz to nowy, coraz to głębszy sens w tekst, który czytaliście lata temu. W tym tkwi piękno literatury, że utwór powstaje zawsze w interakcji z czytelnikiem, nie na półce biblioteki czy domowego regału. Pratchett o tym wiedział i postanowił pomóc fanom, zwracając ich uwagę na różne ważne kwestie swojego uniwersum. Jedną z takich pomocy jest „Folklor Świata Dysku”. Książka kierowana do czytelników cyklu, którzy większość tytułów mają już za sobą. Jeśli dopiero niedawno zaczęliście przygodę wśród murów i ścieków Ankh Morpork, nie powinniście sięgać po tę pozycję. Wprowadzi was ona co prawda w świat pratchettowskiej wyobraźni, ale zepsuje radość z pierwszych lektur, zdradzając rozmaite rozwiązania, a czasem nawet kierunek rozwoju fabuły.

Literatura fantasy była zadłużona w mitologii praktycznie od samego początku. Weźmy choćby klasyczne dla tego gatunku dzieła Tolkiena albo rodzimy cykl wiedźmiński Sapkowskiego. Wszędzie znajdziemy elementy podkradzione z mitologii różnych kultur i okresów. W przypadku Pratchetta (innym dobrym przykładem będą powieści Neila Gaimana), świat przedstawiony stanowi mozaikę rozmaitych mitów. Ale mitologia nie wyczerpuje zasobu inspiracji i odniesień. Mamy jeszcze późniejsze legendy, te tradycyjne, jak i nowoczesne: legendy miejskie. Obok nich - inspiracje orientalnymi religiami (buddyzmem czy taoizmem) oraz, rzecz jasna, literaturą. Cały ten olbrzymi projekt synkretyczny poddany zostaje dwojakiej modyfikacji. Z jednej strony autor dopasowuje go do dziwnego, ale przecież spójnego świata Dysku. Z drugiej strony aktualizuje go przez współczesną wiedzę naukową. Skalne trolle, których inteligencja wzrasta wraz ze spadkiem temperatury, ponieważ dzięki chłodzeniu ich krzemowe mózgi nabierają większej mocy obliczeniowej? To idealny przykład tego drugiego zabiegu.

Zebranie, skatalogowanie i opisanie wszystkich tych elementów (a przynajmniej większości, całość jest tu nieuchwytną fantazją) to materiał na pokaźnych rozmiarów książkę. I... hej! właśnie z taką książką mamy tu do czynienia. Pratchett we współpracy z Jacqueline Simpson dostarczył czytelnikom „Folklor Świata Dysku” będący właśnie takim przewodnikiem. Książka przypomina pracę naukową - w jej konstrukcji, organizacji treści, bibliografii i tak dalej. Łamie jednak naukowe schematy w obszarze języka. Posiada nie tylko żywą narrację, ale i dowcip połączony z ironicznym dystansem, jaki znamy z prozy Pratchetta. Dzięki temu czyta się ją bardzo przyjemnie i szybko.

W „Folklorze” poznamy historie (zwyczaje, usposobienie... no, wszystko to, czym zajmują się badacze folkloru) poszczególnych ras zamieszkujących Dysk, jego bogów, demony, bestie, bohaterów. Wiele miejsca poświęcono oczywiście czarownicom (niewiele zaś magom, którzy jednak pełnili ważną rolę w serii „Nauka Świata Dysku”). Wszystko to okraszone fragmentami powieści pełniącymi tu rolę ilustracji. Jeśli jesteście fanami Dysku i chcecie dowiedzieć się więcej zarówno o jego świecie, jak i o inspiracjach autora - koniecznie sięgnijcie po tę książkę. Ale jeśli przeczytaliście raptem kilka powieści z tego uniwersum, lepiej zaczekajcie, nim sięgniecie po „Folklor”.