Lewa ręka SF

Debiutująca w 1966 roku powieścią „Świat Rocannona” Ursula Le Guin wprowadziła literaturę science fiction na nowe tory. SF miało się wtedy całkiem dobrze, lecz w swoim twardym wydaniu trafiało do określonego grona odbiorców, podzielających naukowe zainteresowania autorów. Le Guin od początku, choć z pewną nieśmiałością, której wyzbyła się przy kolejnych książkach, skoncentrowała swoją uwagę na innych aspektach literatury fantastycznej. Chciała pokazać, że fantastyka nie musi wiązać się koniecznie z dywagacjami nad możliwością technicznego rozwoju w pierwszej kolejności, i moralnymi konsekwencjami tejże w drugiej. Córka ojca antropologa i matki pisarki przejęła smykałkę po obu rodzicach i stworzyła literaturę fantastyczną, w której centrum leży nie rozwój naukowy a ewolucja kulturowa mieszkańców kosmosu.

„Świat Rocannona” otworzył cykl, który nowym głosem Le Guin wyartykułował tę wewnętrzną przemianę literatury fantastycznonaukowej (efektem jej było stworzenie odmiany gatunkowej zwanej później soft SF) w sposób bardzo wyraźny. Cykl „Ekumena” zwany też cyklem „Hain” powstawał w drugiej połowie lat 60. i na początku lat 70., równolegle do innego słynnego cyklu Le Guin – „Ziemiomorza” (oba doczekały się kontynuacji w XXI wieku). W Polsce powieści z tej serii pojawiały się dopiero w okolicach roku 1990, a teraz wydawnictwo Prószyński i S-ka zdecydowało się na wydanie zbiorcze. Zbiorcze - ale nie kompletne, ponieważ w skład „Sześciu światów Hain” weszło sześć pierwszych powieści (czasem minipowieści, ale pozostawmy na boku gatunkowy pedantyzm): „Świat Rocannona”, „Planeta wygnania”, „Miasto złudzeń”, „Lewa ręka ciemności”, „Słowo „las” znaczy „świat” i „Wydziedziczeni”. Zabrakło więc najnowszego zbioru (2000) „Opowiadania świata” i opowiadań z różnych zbiorów. Niemniej jest to w tej chwili najobszerniejsze wydanie tego cyklu na polskim rynku.

Ramowa historia światów Hain zaczęła się wiele milionów lat temu, gdy tytułowa cywilizacja kolonizowała kosmos. Z czasem jej potomkowie zapomnieli o swoim pochodzeniu. Część z nich zaczęła modyfikować swój kod genetyczny, część zajęła się niszczeniem środowiska, inni zajęci byli politycznymi aferami lub krwawymi konfliktami. Sytuacja nie wyglądała zbyt dobrze, gdy Haińczycy postanowili wziąć sprawy w swoje ręce i pomóc różnym cywilizacjom wiążąc je pod egidą Ligi Wszystkich Światów. Pierwsze śliwki - robaczywki, Liga nie wypaliła tak, jak planowano, więc jej miejsce zajął inny projekt znany jako Ekumena. Powieści zawarte w „Sześciu światach Hain” opowiadają historie z różnych etapów formowania Ligi oraz Ekumeny, przy czym koncentrują się zwykle na sprawach lokalnych poszczególnych cywilizacji (czyli de facto globalnych), nie na szerszym obrazie formowania polityki międzyplanetarnej.

Pozostawiając na boku kwestie technicznych rozwiązań, z takim upodobaniem eksplorowanych przez pisarzy hard SF, Le Guin przygląda się prawdopodobnym scenariuszom rozwoju ludzkości i ras podobnych do ziemskiej. Jednocześnie podejmuje bardzo różne tematy, stanowiące bądź to istotę problemu, bądź tło, nie narzucające się czytelnikowi, ale niezmiernie ważne przy zawiązywaniu intrygi. Problemy te stanowią fantastyczne odbicie bądź też przejaskrawienie (albo doprowadzenie do logicznych konsekwencji) rzeczywistych problemów ludzkości. Autorka porusza kwestie płciowe („Lewa ręka ciemności”), polityczne („Wydziedziczeni”) i językowe (w tej samej powieści) czy ekologiczne („Słowo „las” znaczy „świat”). Konfrontuje swych bohaterów z katastrofami przychodzącymi z różnych stron, z różnych czynników, zawsze jednak motywowanych „czynnikiem ludzkim”. Im bardziej cywilizacje oddalają się od natury, im silniej ją eksploatują, im wyżej stawiają naród nad wspólnotę, im więcej konsumują i silniej walczą w obronie zawłaszczanych zasobów - tym gorzej im się wiedzie, tym trudniej im się żyje.

Problemy podejmowane przez Le Guin, dzięki przeniesieniu ich w fantastyczny świat, pozostają aktualne. Być może zmienia się nieco klucz, przez który możemy je czytać. Konflikty zbrojne i polityczne lat 60. i 70. zostały zastąpione przez inne konflikty zbrojne i polityczne. Katastrofa ekologiczna zbliżyła się jeszcze bardziej. Rozwarstwienie społeczne narasta.

Le Guin z pewnością przyjmuje perspektywę lewicową i z niej krytykuje rzeczywistość oraz jej możliwe drogi rozwoju. To kolejny powód, dla którego pisarka wprowadziła nową jakość do literatury fantastycznej. I kolejny, dla którego warto po nią sięgnąć.