Splatanie wątków na galaktyczną skalę

„Upadek Hyperiona” to bardzo nietypowy drugi tom cyklu. Tak naprawdę z jednej strony nierozsądnie jest traktować tę powieść Simmonsa jako odrębną całość – fabularnie łączy się ona zbyt ściśle z urwanym niejako w środku akcji „Hyperionem” – a z drugiej wiązać ją z kolejnymi częściami hyperiońskiego cyklu. Stąd i ta recenzja skierowana jest przede wszystkim do tych, którzy są już po lekturze „Hyperiona”.

„Upadek” zaczyna się dokładnie w momencie, w którym pożegnaliśmy bohaterów pierwszego tomu: pielgrzymi do Grobowców Czasu dotarli już do poruszającego się wstecz w czasie celu swojej wędrówki, poznaliśmy ich historie, nadchodzi pora na szersze, pełniejsze spojrzenie na powieściowy świat. Narracja przenosi się w zasadniczej części do centralnych światów Sieci, do zwierzchniczki sił zbrojnych Hegemonii senator Meiny Gladstone, która musi się zmierzyć z inwazją Wygnańców, największym kryzysem w dziejach ludzkości od czasu zniszczenia Starej Ziemi. Wydarzenia na Hyperionie formalnie poznajemy dzięki snom czy wizjom M. Severna, towarzyszącego Gladstone cybryda będącego drugą z kolei stworzoną przez Technojądro rekonstrukcją postaci romantycznego poety, Johna Keatsa.

Zmiana perspektywy odpowiada też zmianie skali opisywanych wydarzeń. Nacisk z indywidualnych losów pielgrzymów przenosi się na kwestie dotyczące całej ludzkości, zyskując transgalaktyczną, transhistoryczną (przemieszczamy się w przeszłość i przyszłość) a także transgatunkową skalę. Jak sygnalizowała to już końcówka „Hyperiona”, zasadniczą rolę zaczyna odgrywać nie tyle konflikt z Wygnańcami czy tajemnica Dzierzby, ale fundamentalne relacje wiążące Sieć z Technojądrem, czyli ludzkość ze sztucznymi inteligencjami. Relacje te okazują się dotykać problemu boskości – na ile Najwyższy Intelekt, do którego stworzenia aspirują przynajmniej niektóre SI, może współistnieć z Bogiem ludzkości? Na ile musi czy też powinien przejąć jego rolę? W pewnym stopniu w dyskusję wkraczają też motywy ekologiczne, wielość gatunkowa reprezentowana przez Wygnańców staje naprzeciw jedności kulturowej Sieci czy wręcz wydestylowanej, abstrakcyjnej rzeczywistości Technojądra.

W stawianiu tych pytań i udzielaniu na nie odpowiedzi Simmons odwołuje się bardzo jasno, ale też bardzo inteligentnie do wielkich światowych religii, a zwłaszcza do chrześcijaństwa. Widzimy wyraźnie motyw ofiary boga za ludzkość, ideę wcielenia koniecznego do pojednania między bytami o różnych naturach, a nawet zapowiadającego boże narodzenie zwiastowania. Z drugiej strony czytelniejsze stają się paralele między powieściowym światem a opisującym upadek starych bogów nieukończonym poematem Keatsa, noszącym ten sam tytuł, co powieść. Życie, a zwłaszcza śmierć Keatsa, stają się zresztą tematem istotnej części książki.

Odpowiedzi okazują się ostatecznie raczej optymistyczne, choć trudno tu mówić o optymizmie bezrefleksyjnym – aby przetrwać, ludzkość musi ponieść duże koszty i pogodzić się z tym, że nic nie będzie takie, jak niegdyś. Starzy bogowie muszą odejść, a prośby pielgrzymów mogą zostać spełnione w całkowicie nieoczekiwany sposób. Podziw budzi zręczne, przemyślane i wiarygodne splecenie rozbudowanych w sumie na ponad tysiącu stron wątków (podkreślam, że z wielu przyczyn należy uważać „Hyperiona” i „Upadek Hyperiona” za dwie części pojedynczej książki). Rozmach powieści imponuje, choć chwilami wydaje się, że pewne motywy czy wizje zyskałyby na sile, gdyby Simmons nie wracał do nich tak regularnie: przykładem mogą tu być walki Kassada z Dzierzbą, sceny z końcówki życia historycznego Keatsa czy nawiązania do wspomnianego poematu. Autorowi trudno zapewne było się powstrzymać od eksploatacji swoich pomysłów do końca, a nawet chwilę dłużej. Ma to też zalety – w porównaniu z tymi z fantastycznych utworów, w których każdy akapit bucha nowymi, szybko porzucanymi koncepcjami, prozę Simmonsa czyta się bardzo lekko. Bohaterowie są praktycznie bez wyjątku szlachetni (choć każdy na swój sposób) i wyjątkowi, a okrucieństwo i bezwzględność okazują się przede wszystkim cechami niektórych SI, które skądinąd mają mocno zantropomorfizowany charakter.

Mimo ostatnich uwag na pewno nie ma powodów do narzekania – „Upadek Hyperiona” w pełni satysfakcjonuje oczekiwania rozbudzone przez swoją poprzedniczkę. Trudno stwierdzić, czy faktycznie jest to powieść bardzo ważna, zasługująca na swój niemal legendarny status u wielu polskich czytelników, ale niewątpliwie trzyma równy, wysoki poziom.