„Pozostawieni” najprawdopodobniej nie trafiliby na nasz rynek, gdyby nie ich serialowa ekranizacja. Abstrahując od oceny produkcji HBO, warto pochylić się nad samą książką, w której prezentowane jest rzadkie w science fiction podejście: gdy znikną miliony ludzi, ważniejszy jest los pozostawionych niż szukanie przyczyn nadnaturalnego zjawiska.

Pochodzący z New Jersey Tom Perrotta potrafi tworzyć filmowe fabuły. Dwie z jego sześciu dotychczas wydanych powieści („Election”, „Małe dzieci”) doczekały się adaptacji filmowych, nominowanych za scenariusz między innymi do Oscarów. Również jego najnowsza, wydana w 2011 roku książka pod tytułem „Pozostawieni” znalazła uznanie krytyków, a jej ekranizacja – tym razem w formie serialu nakręconego przez HBO – trafiła latem zeszłego roku na małe ekrany. Prawdopodobnie magia słynnej stacji sprawiła, że Wydawnictwo Znak zdecydowało się wydać powieść w Polsce, ale i bez takiego wsparcia utwór Perrotty zasługiwałby na uwagę czytelników.

Na początku książki autor stawia czytelnika przed faktem dokonanym. Z pierwszych stron dowiedzieć się można, że na całym świecie nastąpiła wielka tragedia: nagle, z niewiadomych przyczyn, rozpłynęły się w powietrzu miliony ludzi. Niemal każdy stracił w ten sposób kogoś bliskiego lub znajomego. Łączy ich tragedia, ale różnią sposoby poradzenia sobie ze stratą. Mnożą się spekulacje na temat przyczyny nienaturalnego zjawiska, a wiele z nich zbudowanych jest na przesłankach religijnych.

Historia w „Pozostawionych” przedstawiona jest z perspektywy jednej rodziny z małego amerykańskiego miasteczka: za sprawą jej losów pokazany jest cały przekrój postaw i zachowań. Narracja prowadzona jest z punktu widzenia zaledwie kilku postaci, ale przy ich bardzo dobrym rysie psychologicznym i charakterystycznych cechach, można poznać całe spektrum reakcji w obliczu straty. Powieść to także celny rys amerykańskiej klasy średniej z przedmieść: ukazujący, że pod fasadą uśmiechów kryją się pęknięcia i blizny. W tym kontekście zniknięcie bliskich jest jedynie stymulantem, który doprowadza do uwypuklenia problemów, z jakimi borykać się muszą współcześni Amerykanie; chociaż zapewne nie tylko oni.

Jednym z przejawów radzenia sobie z nową sytuacją jest powstawanie licznych ruchów społecznych i (para)religijnych. Czasem są to zjawiska wyrastające z amerykańskiej tradycji kaznodziejstwa, zgromadzeń powstałych dzięki charyzmatycznemu przywódcy, a także przejawów buntu łączących w sobie elementy new age’owskie i hippisowskie. W wykreowanej wizji amerykańskiego społeczeństwa jest miejsce dla sekt z upojonym świeżo zyskaną władzą liderem, ale także dla kapłanów, którzy zagubili się po tym, co zgodnie z literą biblii odczytują jako Porwanie Kościoła.

Powyższe rozwiązania nie są zaskakujące: inspirowane są przykładami wziętymi z życia i w literaturze pojawiały się wielokrotnie. Perrotta kreuje tylko jedną oryginalną wizję – ruch Winnych Pozostałych. Jego członkowie mieszkają w komunach, wyrzekają się związków z dotychczasowym życiem i poświęcają się przypominaniu innym (poprzez nękanie milczącą obserwacją), że sami są sobie winni za sprawą nagannych zachowań z przeszłości. Odkrywanie, jaki jest cel tej organizacji, rządzących nią praw i mechanizmów jest jednym z ciekawszych aspektów powieści. A także najbardziej przerażającym. To groza wynikająca nie z nadnaturalnego, a z ludzkich zachowań i zmian w sposobie myślenia.

Skoro o fantastyce mowa, to u Perrotty jest ona jedynie punktem wyjścia. Narzędziem, dzięki któremu ma możliwość postawienia postaci w krytycznej sytuacji i dzięki temu modelować ich późniejsze zachowania i postawy. W szerszej perspektywie nie jest istotne, jak i dlaczego zniknęły miliony ludzi: liczą się tytułowi Pozostawieni, ludzie na różne sposoby borykający się z odejściem znajomych i bliskich. Czytelnicy przyzwyczajeni do klasycznych fantastycznych fabuł, gdzie kluczowa jest tajemnica, mogą się poczuć oszukani obraną przez autora drogą; powieść udziela odpowiedzi, ale nie na takie pytania, jakie można zwykle znaleźć w literaturze konwencji.

„Pozostawieni” swą siłę zawdzięczają przede wszystkim bardzo dobrze nakreślonym wątkom obyczajowym, odnoszącym się co prawda głównie do amerykańskich realiów, ale te są na tyle rozpoznawalne, że ich odczytanie nie sprawia problemów. Perrotta potwierdza też swój „filmowy” talent: wiele scen nadaje się do przeniesienia żywcem na ekran, podobnie jak panująca (za sprawą Winnych Pozostałych) atmosfera niepewności. Rozwiązania te również dobrze sprawdzają się w powieści i rekompensują czasem zbyt przewidywalne rozwiązania fabularne. Efekt jest więcej niż zadowalający.