„Z jak Zachariasz” powstał w 1974 r. Autor zmarł przed jej ukończeniem, a historię za niego skończyły żona i córka. Sama powieść została wyróżniona Nagrodą im. Edgara Allana Poe. Bez wątpienia jest to fabuła dla młodzieży, ale czytelnik dorosły nie musi się obawiać, że straci przy niej czas.

Akcja powieści osadzona jest w postapokaliptycznym świecie, po wojnie atomowej. Bohaterką jest szesnastoletnia Ann Burden. Wydaje jej się, że jest ostatnia na świecie. Żyje w samotnej, opuszczonej dolinie, uczy się samotności i samodzielności, ale jest bezradna wobec wyzwań przyszłości. Dolina, do której – z racji mikroklimatu – nie dociera zabójcze promieniowanie, ani opad radioaktywny, wydaje się być sielską, odosobnioną wyspą pozwalającą na przetrwanie w wymarłym świecie. Do czasu, kiedy Ann dostrzega w oddali dym z ogniska i zdaje sobie sprawę, że nie jest sama.

Powieść jest pisana w formie pamiętnika głównej bohaterki i narrator nie stara się być mądrzejszy od szesnastolatki, której „oddał głos”. Fabuła powieści nie jest rozbudowana. To raczej skromna narracja, która sprawia, że powieść można przeczytać w jedno popołudnie. Ale czy można ją odczytywać inaczej niż tylko dosłownie? To pytanie wydaje mi się istotne, jako że kiedy czytamy ją właśnie dosłownie, to mamy dosyć zgrabną opowieść ze świata po zagładzie. I nic z niej nie wynika, kiedy już czytelnik przewróci ostatnią stronę. Wydarzenia dzieją się od punktu A do punktu Z i powieść się kończy. Zastanawiam się jednak, czy powieść można też próbować odczytać bardziej metaforycznie, jako zderzenie niewinności z tzw. prawdziwym życiem? Czy jest to wiarygodne i umotywowane? Cóż, na pewno główna bohaterka jest postacią wiarygodną psychologicznie, która może swoimi decyzjami wywoływać emocje i dyskusje. Zresztą, jak przekonałem się, robiąc skromny research do tej recenzji, powieść wywołała swego czasu spore kontrowersje, których ja sam nie rozumiem. Być może z racji tego, że nie mam już szesnastu lat.

Ale o ile Ann wydaje się być „tylko” bohaterką pozytywną powieści, to jednak ciekawszą postacią wydał mi się pan Loomis. Czy jest postacią negatywną? A jeśli tak, to czy jego „zło” bierze się z traumy spowodowanej upadkiem świata, podjętymi decyzjami i dźwiganiem ich skutków? A może po prostu jest to postać, która wydaje się zła z punktu widzenia wyidealizowanego świata szesnastoletniej dziewczyny, która nie miała okazji zderzyć się z prawdziwym życiem, nie musiała podejmować drastycznych decyzji i nie myśli perspektywicznie, bo jeszcze nie potrafi. I czy w związku z tym powieść można także traktować jako opowieść o ocaleniu lub o odkupieniu? Tylko czym w tym kontekście będzie finałowa decyzja Ann? Metaforą inicjacji w dorosłe życie, która z postawą Loomisa nie ma nic wspólnego, albo łączy się tylko w ten sposób, że jego postępowanie jest katalizatorem dojrzewania Ann?

Powieść jest, jak wspomniano, fabularnie skromna, ale pozostaje ciekawa. Zwłaszcza, że nie oferuje oczywistego zakończenia. Warto przekonać się o tym samemu. Podobno na jej podstawie powstaje film w gwiazdorskiej obsadzie (Chris Pine, Amanda Seyfried, Chiwetel Ejiofor), a w 1984 r. powieść zekranizowała stacja BBC (dwugodzinny film można obejrzeć na YouTube). Tym bardziej uważam, że dla fanów postapokaliptycznej twórczości jest to lektura obowiązkowa.