Są powieści, których główną siłą jest żywiołowa akcja, sensacyjna fabuła czy wyraziście zarysowane postaci. Są jednakże i takie książki, których siła rodzi się gdzie indziej: w nastrojowej narracji, powolnym budowaniu wątków, nieśpiesznym stwarzaniu napięcia pomiędzy bohaterami. Właśnie do tej drugiej grupy należy debiutancki „Cyrk nocy” Erin Morgenstern; dodajmy, że jest to bardzo obiecujący początek kariery pisarskiej.

Amerykańska pisarka na scenę dla „Cyrku nocy” obrała końcówkę XIX wieku... a w zasadzie realia do złudzenia ją przypominające, gdyż niewiele jest – oprócz dat – odwołań do wydarzeń czy postaci z tego okresu. Niemniej atmosfera fin de siècle jest wyczuwalna dzięki licznym detalom i scenom, a jej ukoronowaniem jest będący miejscem akcji większości książki sam tytułowy Le Cirque des Rêves: otwarte jedynie w nocy połączenie cyrku i ulicznego teatru, pełen fascynujących przedstawień, gdzie magia przeplata się z iluzją, a występy w nim prezentowane na długo zapadają w pamięć widzów. Jest to miejsce, w którym czas podlega innym regułom, a życie nie zawsze jest tym, czym wydaje się na pierwszy rzut oka. Wydaje się zbudowany bardziej ze snów niż rzeczywistości.

Morgenstern oparła powieść na schemacie trochę podobnym do tego z „Prestiżu”: również tutaj dochodzi do pojedynku dwóch figur, magika i iluzjonistki; dwóch uczniów wystawionych do walki przez swoich mistrzów. W odróżnieniu od powieści Christophera Priesta, w „Cyrku nocy” postaci władają prawdziwą magią, a cyrk nie jest li tylko miejscem, gdzie podziwia się występy akrobatów, ale przede wszystkim areną rozgrywki pomiędzy młodymi czarodziejami. Ci jednak korzystają ze swej mocy oszczędnie i subtelnie, rywalizując poprzez zmiany natury cyrku, dodawanie w nim nowych, fantastycznych atrakcji. To bardziej pojedynek na wolę i umiejętności, niż śmierć i życie... chociaż końcowy efekt w założeniach mistrzów ma być właśnie taki. Dochodzi do walki, gdzie stawką – ale także narzędziem – są marzenia.

Nie oznacza to jednakże, że opisy nadprzyrodzonych działań postaci wysuwają się na pierwszy plan. Wręcz przeciwnie, stanowią w pewnym sensie tło – zwykle czytelnik mimochodem dowiaduje się o kolejnym przejawie rywalizacji. Literacka kamera jest skierowana przede wszystkim na dwójkę bohaterów, ich relacje z otoczeniem, czy wreszcie wzajemną interakcję. Łatwo się domyśleć, jak potoczą się stosunki dwójki młodych i uzdolnionych ludzi przeciwnej płci, co dodaje ich rywalizacji dodatkowego wymiaru i potęguje napięcie. Należy przy tym zaznaczyć, że Morgenstern udało się nie popaść w banał, a elementy romansu wpleść delikatnie i z zamysłem, by stanowiły doskonałe uzupełnienie większej konstrukcji, jaką jest książka.

Powieść składa się z niedługich rozdziałów dwojakiego rodzaju. Po pierwsze są to tradycyjne opisy scen z życia bohaterów, które popychają akcję do przodu, kreują wątki. Jest jednakże także drugi rodzaj, stanowiący niejako osnowę, wprowadzając czytelnika w klimat. Są to pojawiające się od czasu do czasu (i układające się w dość spójną narrację) przebitki z wizyty w cyrku, poczynając od spojrzenia na wejście, a na poznawaniu jego cudów kończąc. Te nastrojowe fragmenty doskonale uzupełniają się z właściwą osią powieści, pozwalając poczuć magiczną, ale też nieco duszną atmosferę Le Cirque des Rêves: miejsca, gdzie występuje tylko czerń i biel, czasem tylko rozjarzonego krwistą czerwienią.

Wspominany wcześniej nastrój jest jednym z największych atutów „Cyrku nocy”. Na poły oniryczna, na poły realistyczna narracja w czasie teraźniejszym wprowadza odbiorcę w trans, dając poczucie niemal rzeczywistego przeżywania opisywanych wydarzeń. W swej naturze powieść Morgenstern wydaje się nieco podobna do „Jonathana Strange’a i Pana Norrella” Suzanny Clarke, chociaż zdecydowanie w bardziej kameralnej scenerii (przejawiającej się chociażby poprzez brak odwołań do wydarzeń historycznych) i z mniej wyrazistymi (co nie znaczy mdłymi czy niedopracowanymi) postaciami.

„Cyrk nocy” jest powieścią niebanalną, w której nie znajdzie się ani krztyny dynamicznej akcji, ale rekompensowane jest to (jeśli w ogóle brak dynamizmu rekompensaty wymaga) zmyślną konstrukcją wątków i postaci. Zagłębienie się w świat powieści następuje błyskawicznie, a po zakończeniu lektury pozostaje nutka żalu, że to już koniec.