Każda kolejna książka Terry’ego Pratchetta spotyka się z dużym zainteresowaniem. Tak ze względu na liczne grono fanów, czytających wszystkie tytuły z serii „Świata Dysku”, jak i nurtujące wielu pytania, o jakość kolejnych historii Brytyjczyka. Wszak niełatwo jest tworzyć wciąż iskrzącą się dowcipem błyskotliwą satyrę, rozpisaną na kilkadziesiąt tomów. Czy pisarzowi znów udała się ta sztuka?

Podobnie jak poprzednie części, „Niuch” koncentruje się na kilku głównych tematach. Na pierwszy rzut oka są to różnice społeczne, sportretowane pod postacią lokalnej arystokracji oraz mas pracujących, licznie zasiedlających wesołą wieś położoną w okolicy dworskiej posiadłości. Materiałem do żartów stały się wzajemne relacje panów i poddanych, przywary obu grup, zasady dworskiej etykiety, ignorancja mieszczuchów wobec życia na wsi, a przede wszystkim podejmowane przez głównego bohatera próby zaprowadzenia egalitaryzmu i solidarności, łączącej klasy i rasy. Tym samym wybór autora padł na motywy dobrze znane i bardzo wdzięczne, jako obiekt do żartów, lecz zarazem mało współczesne, zwłaszcza w klasycznym ujęciu dworu i wsi. Mało by było Pratchetta w Pratchecie, gdyby na tym poprzestał. I rzeczywiście, w trakcie lektury wspomniane wątki coraz bardziej schodzą na dalszy plan, stając się tłem, wyraźnie wyznaczającym ramy poruszanych problemów, lecz jednak tylko tłem dla innych motywów. Wśród nich znaleźć można wiecznie aktualne dylematy dotyczące sprawiedliwości i prawa, tolerancji, stosunków małżeńskich, technik policyjnych i etyki szanującego się gliniarza, czy też znajomości siebie i troski o to, by nie przekroczyć pewnych granic.

Humor, nieodłącznie towarzyszący większości akapitów powieści wielokrotnie skłania do uśmiechu, a nawet spontanicznych wybuchów radości, choć podobnie jak w „Potwornym regimencie”, autor miejscami porzuca humorystyczny ton na rzecz prawienia morałów. Zaserwowane oszczędnie w celu uzupełnienia poglądów Vimesa na temat sprawiedliwości nie przeszkadzają, choć podane wprost i banalne w treści nie należą do szczególnie udanych.

Fabuła jest stosunkowo prosta – sir Samuel Vimes, komendant Straży Miejskiej Ankh-Morpork, wyjeżdża wraz z rodziną na krótkie wakacje na wieś, gdzie trafia na trop zbrodni. Następujące potem śledztwo, jak i sama intryga pozostawiają nieco do życzenia, gdyż nie są ani zbyt interesujące, ani dramatyczne, ani też przesadnie złożone. W każdej innej książce byłoby to trudne do wybaczenia, lecz powieści Pratchetta czyta się przede wszystkim dla celnych konstatacji, przewrotnych refleksji i rozrywki, których wszak książce nie brakuje.

Pierwsze skrzypce wśród postaci gra Sam Vimes, ale poza nim można znaleźć kilku innych, charakterystycznych bohaterów, takich jak śmiertelnie skuteczny dżentelmen dżentelmena Willikins, opanowana i dyrygująca życiem rodziny lady Sybil, czy szybko chwytający policyjny fach, starszy funkcjonariusz Upshot. Liczne grono ignorantów, ludzi „w dobrej wierze” i czarnych charakterów z drugiej i trzeciej ligi dopełnia obrazu zabawnej prowincjonalnej społeczności.

Mając powyższe na względzie najnowsza powieść Pratchetta należy do udanych i dostarcza oczekiwanej rozrywki. Elementy, wobec których miałem zastrzeżenia pojawiają się głównie na początku, by wraz z lekturę stopniowo ustępować miejsca efektom pracy pisarza będącego w doskonałej formie. Dlatego też uważam, że choć w cyklu o Straży Miejskiej pojawiały się ciekawsze powieści, jak choćby „Straż nocna”, to również recenzowany tytuł zasługuje na uwagę czytelników. „Niuch” to najświeższa porcja rozbrajających żartów i zdumiewających spostrzeżeń najlepszego humorysty na gruncie literatury fantastycznej, oraz świetna okazja do bliższego poznania kluczowej dla cyklu postaci Sama Vimesa.