Wydawnictwo Solaris kontynuuje przypominanie polskim czytelnikom klasyków światowego science fiction. Między innymi po Silverbergu, Delanym, Heinleinie czy Aldissie przyszła pora na Henry’ego Kuttnera; pisarza zmarłego już ponad pięćdziesiąt lat temu. W dwóch różnych wydaniach (w miękkiej i twardej oprawie) opublikowany został jego zbiór „Próżny robot”¹⁾. Zaprezentowane teksty zostały zebrane w trzy grupy tematyczne: trzy utwory niepowiązane treścią, a zamieszczone w części nazwanej „Roboty i podróże w czasie”, pięć opowiadań o wiecznie pijanym wynalazcy Gallowayu Galagherze oraz cztery teksty o zwariowanej rodzince Hogbenów obdarzonej supermocami.

Każda z grup opowiadań prezentuje nieco inne podejście do opowiadanych historii. Teksty takie jak „Twonk” czy „Tubylerczykom spełły fajle” są oparte na prostym i często wykorzystywanym (szczególnie w początkach pisania fantastyki) motywie polegającym na wprowadzeniu elementów nadnaturalnych do życia spokojnej, normalnej rodziny, co wywraca do góry nogami jej życie. Kuttner, chociaż zwykle przedstawia to w sposób dosyć zabawny (np. zabawki zmieniające postrzeganie świata u dzieci czy przybysze z przyszłości chcący wyedukować malca mającego być początkiem nowej rasy), raczej nie jest zwolennikiem szczęśliwych zakończeń. Można w tych opowiadaniach doszukiwać się ostrzeżenia przed nieodpowiedzialnym wykorzystaniem zdobyczy nauki, ale luźne, mocno humorystyczne podejście do tematu znacząco osłabia wymowę opowiadań, a wręcz stawia pod dużym znakiem zapytania zasadność takiej interpretacji.

Akcja opowiadań o Galagherze natomiast ma miejsce w przyszłości, chociaż wcale nie tak odmiennej od znanej nam (czy też raczej: znanej autorowi) rzeczywistości. Główny bohater jest genialnym wynalazcą, ale niestety wyłącznie w stanie upojenia alkoholowego. W rezultacie na trzeźwo nie pamięta – co, jak i po co zrobił, a to nieodmiennie prowadzi do kłopotów. Z jednej strony utwory z tej części są dosyć schematyczne, ale różnorodne pomysły sprawiają, iż nie jest to odczuwalne; zamiast nudzić – bawią.

Jeszcze inaczej jest z tekstami z trzeciej grupy. Rodzina Hogbenów jest uosobieniem prostaczków z amerykańskiej prowincji, chociaż od sąsiadów różnią się nadnaturalnymi umiejętnościami, takimi jak latanie, znikanie czy umiejętność tworzenia fantastycznych wynalazków. Motyw nienaturalnej rodziny żyjącej w odosobnieniu nie jest współcześnie rzadki, chociaż zwykle wykorzystywany jest w konwencji grozy, a nie humorystycznego science fiction.

W przypadku tak wiekowych utworów zachodzi zawsze obawa, że nie wytrzymały próby czasu i obecnie nie cieszą lekturą tak, jak miało to miejsce w momencie ich napisania. Jednak opowiadań Kuttnera to nie dotyczy; dzieje się tak za sprawą lekkiego stylu i wszechobecnego humoru. Najciekawiej wypadają opowiadania z pierwszej grupy, z „Twonkiem” na czele. Amerykański pisarz znalazł w nich złoty środek między pomiędzy humorem a fabułą. Gorzej jest z tekstami hogbenowskimi, które odrobinę za bardzo dryfują w kierunku absurdu. Niezależnie od tego ciężko powiedzieć o tekstach z „Próżnego robota”, by trąciły myszką. To nadal bardzo przyzwoita lektura, jeśli nawet miejscami – na poziomie detali – nieco archaiczna; szczególnie w tekstach, których akcja dzieje się w przyszłości.

Zbiór Kuttnera jest przykładem klasyki, która dostarcza przyjemności z lektury również po wielu latach od napisania; nie jest to zatem wyłącznie ciekawostka dla osób pragnących poznać korzenie gatunku i zobaczyć jak ewoluowały pewne motywy i rozwiązania fabularne. „Próżny robot” jest przede wszystkim wyborem niezłych, lekkich i zabawnych tekstów, które idealnie nadają się na oderwanie od jesiennej szarugi za oknem. Wydanie tej książki nie powinno trafić w próżnię: osoby nieznające prozy Kuttnera z wcześniejszych wydań jego zbiorów, zapewne znajdą przyjemność w lekturze.

---

¹⁾ Jest to wydanie znacznie rozszerzone w porównaniu do zbioru opublikowanego pod tym samym tytułem przez PiK w 1993 roku.