„Na ziemi niczyjej” to drugi tom cyklu Wielka wojna, autorstwa Anny Brzezińskiej i Grzegorza Wiśniewskiego. Książkę tworzą trzy obszerne teksty, zasługujące chyba na miano mikropowieści, które łączy tematyka pierwszej wojny światowej i dramatyczny charakter losów bohaterów. Poza tym teksty wiele różni, gdyż pisarze ukazali dzieje wojny z trzech, całkiem odmiennych perspektyw, dzięki czemu otrzymaliśmy szeroki obraz tragedii, jaka dotknęła nie tylko żołnierzy wysłanych na front, lecz także ich rodziny.

„Chwała ogrodów”, napisana wspólnie przez małżeństwo, opisuje wojnę oczami mieszkańców angielskiej prowincji, dla których codzienną grozę stanowią nie wybuchy i jęki rannych, lecz dostarczane przez pocztę zawiadomienia o śmierci najbliższych, synów i ojców, gdzieś daleko w bezimiennych okopach długiej linii frontu. Historia inspirowana zaginięciem podczas bitwy pod Loos syna noblisty Rudyarda Kiplinga podkreśla siłę kobiet, odgrywających w tekście niezwykle istotną rolę. „Śpiew nad otchłanią” Grzegorza Wiśniewskiego opowiada o zwyczajnym z pozoru niemieckim żołnierzu, który ucieka jednak przed własnymi demonami i ścieżkami, jakie przygotował dla niego los. Tekst zabiera czytelników w podróż niemieckim okrętem wojennym i pozwala zasmakować prochu i wszechobecnego zgiełku wojny na morzu. Książkę zamyka „Ziemia niczyja” Anny Brzezińskiej, najmocniej czerpiąca z fantastyki, a zarazem najbardziej niepokojąca. Historia tajemniczego klasztoru tkwiącego pośrodku wojennej zawieruchy.

Książka została napisana pięknym, choć niepopadającym w przesadę, oszczędnym językiem, obfitującym w slangowe określenia żołnierzy, z uwielbieniem nadających nowe nazwy różnym rodzajom wojskowego uzbrojenia i samym przeciwnikom. Obok warstwy językowej znajomość ówczesnych realiów codziennego okopowego życia ujawnia się przede wszystkim w fabule, świetnie wykorzystującej różne wydarzenia i spotykające żołnierzy problemy, by wokół nich osnuć misterną opowieść. Opowieść wykorzystującą elementy fantastyczne, i to w dodatku w taki sposób, że zupełnie nie kłócą się one z obyczajowym czy też kronikarskim charakterem opisywanych historii. Fantastyka jest silnie obecna, choć równie dobrze niezwykłe zdarzenia mogły mieć źródło w żołnierskich przesądach, imaginacjach schorowanych umysłów czy też w zwykłej dla ludzi, którzy przeżyli piekło na ziemi – przesadzie.

Czytając drugą część tryptyku o wielkiej wojnie odczuwa się sympatię, a przynajmniej zrozumienie dla każdej ze stron konfliktu, co moim zdaniem świadczy o dobrze wykonanej pisarskiej robocie. Bowiem każda z historii zawartych w książce w jednakowy sposób zbliża czytelnika do bohaterów i pozwala wczuć się w ich trudne położenie, zrozumieć zamierzenia i zaakceptować działania. „Dobrych” i „złych”, tak typowych dla filmów wojennych, zastępuje zrozumienie dla ludzkiej tragedii. Sukces autorów jest tym większy, że brak w książce idealizowania ludzi biorących udział w walce – spotykamy zarówno zwyczajnych żołnierzy, chcących przeżyć i wrócić do domów, jak i gwałcicieli, złodziei czy okrutników. Podobnie jest z samą wojną, ukazaną dynamicznie, brutalnie, ale bez przesadnego epatowania przemocą.

„Na ziemi niczyjej” to bardzo dobra lektura, ze wszech miar warta polecenia. Szerokie spektrum wojny zostało ukazane w odmiennych, lecz niezmiennie poruszających opowieściach, pełnych detali i czerpiących z fantastyki w widoczny, lecz niegryzący się z charakterem całości sposób. Są to po prostu bardzo dobre, wciągające historie napisane ze znajomością tematu. Momentami wzruszające, gdzie indziej niepokojące – nie pozostawiają obojętnym.