Pies jest najlepszym przyjacielem człowieka, kot może nim być, jeśli człowiek trzyma akurat coś smacznego, a szczur... Szczur pewnie też by się chętnie zaprzyjaźnił, ale z jakiegoś powodu człowiek nie ma na to ochoty. Można dokarmiać kundelki i dachowce albo sypać okruszki dla ptaków, ale o biednych gryzoniach nikt nie pamięta. Wydaje się to dość niesprawiedliwe, przecież szczur to tylko taki bardziej dziki chomik i też mu się coś od życia należy. Niestety na razie może liczyć tylko na to, co wygrzebie w śmietniku. Nie brzmi to jak najzdrowsza dieta, a jeśli dodatkowo do śmietnika trafiają magiczne odpady, mogą pojawić się niechciane efekty uboczne takie jak samoświadomość, inteligencja i inne okropieństwa.

„Zadziwiający Maurycy i jego edukowane gryzonie” to kolejna, nienależąca do żadnego podcyklu historia ze Świata Dysku, Terry’ego Pratchetta. Tytułowy Maurycy to obdarzony inteligencją kot, który zawarł nietypową umowę z gadającymi szczurami i głupawym z wyglądu dzieciakiem. Wesoła gromadka jeździ sobie od miasta do miasta, udając plagę szczurów i naciągając mieszkańców na inwestycję w szczurzego grajka (w tej roli głupawy z wyglądu dzieciak). Co prawda Blintzowe Łaźnie, małe miasteczko, do którego w końcu trafiają, ma już swoją plagę szczurów, jednak Maurycy węszy tam niemały interes i postanawia przeprowadzić akcję, mimo że najwyraźniej dzieje się tam coś dziwnego. Sprawy komplikują się coraz bardziej, kiedy do Maurycego i dzieciaka dołącza mała wścibska dziewczynka Malicia, a edukowane gryzonie nie mogą znaleźć na szczurzych ścieżkach ani jednego miejscowego przedstawiciela swojego gatunku, chociaż urzędujący Blintzowych Łaźniach Szczurobójcy zapewniają, że urabiają się po łokcie.

Tym, którzy wcześniej nie spotkali się z uniwersum Świata Dysku, należy wyjaśnić, że jest bardzo rozległe. Mieszczą się w nim mniejsze i większe krainy, magowie i czarownice, bogowie oraz cała masa różnych fantastycznych ras. Pratchett dba o każdy najdrobniejszy szczegół stworzonego świata, z cierpliwością i precyzją zegarmistrza dopracowując kolejne jego elementy. W „Zadziwiającym Maurycym...” nie po raz pierwszy powołuje do życia jakąś społeczność, by potem rozłożyć rządzące nią mechanizmy na czynniki pierwsze. Autor świetnie radzi sobie z ukazaniem psychologii, mentalności tłumu, jednocześnie nie zaniedbując jednostki. Stado szczurów, które przypadkowo zyskuje inteligencję równą ludzkiej, stanowi dla niego świetną okazję do postawienia pytania „co sprawia, że jesteśmy czymś więcej niż jesteśmy?”. Czy jest to zasługą świadomości swojego istnienia, posiadania rozumu lub umiejętności mowy? Szczury do końca nie wiedzą, ale wygląda na to, że ludzie też nie.

Opowieść charakteryzuje się lekkim, nieco bajkowym klimatem. Można to odczuć szczególnie dzięki fragmentom „Przygody pana Królisia” i fantazjom Malici, która baśniami właśnie się interesuje. Nie oznacza to jednak, że książka przeznaczona jest tylko dla dzieci. Można ją czytać w każdym wieku i nie znajdzie się w niej nawet śladu irytującej infantylności kojarzonej z literaturą dziecięcą (może poza wspomnianą „Przygodą pana Królisia”, która jednak jest zamierzona i występuje w charakterze parodii). Zresztą nie da się powiedzieć, że baśniowy nastrój panuje w całej książce. W niektórych jej fragmentach akcja przyspiesza i klimat zmienia się na mroczny.

Tłumaczeniem poprzedniego wydania „Zadziwiającego Maurycego i jego edukowanych gryzoni” (wtedy jeszcze pod tytułem „Zadziwiający Maurycy i jego uczone szczury”) zajmowała się Dorota Malinowska-Grupińska. Co prawda nie czytałam tamtej wersji, ale myślę, że dobrze zrobiłam, gdyż o tłumaczeniach książek ze Świata Dysku, autorstwa tamtej pani krąży wiele niepochlebnych opinii. Opłacało się czekać na przekład Piotra W. Cholewy, który jak zwykle świetnie się spisał. Dzięki niemu książkę po polsku czyta się płynnie, bez żadnych zgrzytów, a żarty są zrozumiałe i śmieszą.

Fani autora na pewno chętnie sięgną po „Zadziwiającego Maurycego...”, jeżeli dotąd jeszcze tego nie zrobili. Znajdą tu to, co dobrze znają. Dużo humoru i odrobinę powagi, a także sympatycznych bohaterów, nie tylko ludzkich (chociaż kto jest bardziej ludzki, jeszcze się okaże). Pozostali z pewnością również będą z książki zadowoleni. Powieść nie wybija się jakoś szczególnie spośród pozostałych pozycji ze Świata Dysku, ale mimo to stanowi bardzo przyjemną lekturę.