Od czego można zacząć recenzję kolejnego tomu powieści ze „Świata Dysku” Terry’ego Pratchetta? Przed „Łups!” ukazało się około trzydzieści książek osadzonych w tych realiach (nie licząc różnych pobocznych i okolicznościowych wydawnictw); o utworach brytyjskiego pisarza napisano już prawie wszystko, ciężko rozpocząć bez powtarzania komunałów o humorze, satyrze i błyskotliwości. To wszystko prawda, ale każda jego książka oprócz znanych powszechnie elementów, wnosi coś nowego, pozwala dojrzeć kolejne aspekty ludzkiej natury. Myślę, że właśnie dlatego ludzie sięgają tak często po książki Pratchetta... i dlatego też warto powtarzać pochwały pod jego adresem, pisząc o kolejnych książkach oznaczonych logo „Świata Dysku”.

„Łups!” jest następną powieścią opowiadającą o przygodach ankh-morporskiej straży miejskiej... chociaż nie jest to do końca trafna definicja. Pierwsze tomy („Straż! Straż!”, „Zbrojni”) faktycznie były poświęcone bohaterowi zbiorowemu, choć nie pozbawiono ich postaci wiodących, takich jak Marchewa, Vimes, Angua czy duet Colon-Nobby. Jednakże z czasem forma opowieści o straży zaczęła się przekształcać, a na pierwszy plan wysunął się Vimes, dominując pozostałe postaci; nawet jeśli nie odgrywał w powieści kluczowej roli, to jego obecność cały czas była wyczuwalna. Stało się tak, ponieważ Pratchett uczynił z tej postaci swoisty megafon do nagłaśniania własnych poglądów na akurat opisywany temat. W innych powieściach ze „Świata Dysku” są one rozmyte na kilka postaci, przez co nie są przekazywane w sposób tak dobitny... a miejscami, jak na przykład w „Potwornym regimencie”, wręcz nachalny (chociaż akurat tam Vimes nie należał do kluczowych postaci, co może stanowić częściowe podważenie powyższej tezy). Można wręcz ostatnio powiedzieć, że im więcej Vimesa, tym powieść jest gorsza... ale znów, zdarzają się od tego wyjątki i jednym z nich jest właśnie „Łups!”. Co prawda ulubiona ostatnio postać Pratchetta wiedzie prym i głośno wypowiada swoje zdanie, ale tylko miejscami odbiera się to jako naprzykrzanie się i psucie przyjemności z lektury.

Być może sposób odbierania postaci Vimesa jest uzależniony od zbieżności poglądów czytelnika z wygłaszanymi opiniami? Wszakże nie od dziś wiadomo, że o wiele przyjemniej czyta się sądy zbieżne z własnym stanowiskiem, w przeciwieństwie do zapoznawania się z indoktrynacją prowadzoną przez ideologicznych oponentów. Jeśli ta zasada ma zastosowanie również do książek Pratchetta, to w przypadku „Łups!” autor musiał trafić w moje przekonania, bo jak już wcześniej zaznaczyłem, tylko czasami wypowiedzi Vimesa wydały mi się drażniące.

A czego dotyczy ogólnikowo do tej pory potraktowana przeze mnie krytyka wygłaszana ustami Vimesa? Tego co zwykle, czyli ludzkich przywar, niezrozumiałych aspektów ludzkiego postępowania. Pod pozorem przedstawiania zaszłości trollowo-krasnoludzkiego konfliktu, rzutującego na współczesne życie obu ras, autor rozprawia się z ksenofobią i brakiem tolerancji. Pokazuje jak łatwo jest manipulować faktami i dzięki nim kierować ludźmi. Pamięć jest krótka, a dostatecznie często powtarzane kłamstwo, podparte solidnymi autorytetami, staje się prawdą w świadomości społeczeństw. Z drobnych przeinaczeń, nierzadko robionych w dobrej mierze, potrafią wyrosnąć monstrualne kłamstwa żyjące przez wieki, mające wpływ na bieg historii.

„Łups!” jest udaną książką, może nie najlepszą ze „Świata Dysku”, ale znajdującą się w czołówce, także dlatego, że autorowi udało się (po raz kolejny, chociaż nie jest to regułą) znaleźć złoty środek pomiędzy poważniejszą problematyką, a bardziej przyziemną rozrywką. Książka przesycona jest różnego rodzaju aluzjami i smaczkami popkulturowymi. Czytając książkę ma się przed oczami sceny z filmów, a bohaterowie korzystają z światodyskowych odpowiedników technologicznych gadżetów, wszechobecnych w naszym życiu. Pratchett dzięki tym wtrąceniom i detalom tworzy szereg zabawnych scen, które nie posuwają akcji do przodu, ale umożliwiają czytelnikowi szczere wybuchy śmiechu. Potwierdzają również, że brytyjski pisarz jest wnikliwym obserwatorem otaczającej nas rzeczywistości: potrafi przekuć w satyrę nie tylko poważne problemy dotykające społeczeństwa, ale także drobnostki, elementy otaczającego nas życia, których na co dzień nie zauważamy. I jest to kolejny powód, dla którego warto sięgać po książki Terry’ego Pratchetta.