W 2010 roku, w sam raz pod choinkę, Mag przygotował dla czytelników nie lada gratkę: ekskluzywną reedycję powieści Neala Stephensona pod tytułem „Cryptonomicon”. Książka wydana jest w większym niż zazwyczaj formacie, z twardą oprawą i obwolutą – podobnie jak to miało miejsce w przypadku wydanej rok temu „Peanatemy” tego samego autora. Wydana oryginalnie w 1999 roku powieść posiada typową dla amerykańskiego pisarza solidną (by nie powiedzieć: gargantuiczną) objętość. Wszystko to sprawia, że nowe wydanie „Cryptonomiconu” robi wrażenie... ale i tak najważniejsze jest to, co znajduje się między okładkami. Bez obaw, tam też jest świetnie, do czego Stephenson czytelników przyzwyczaja od wielu lat.

Akcja powieści rozgrywa się dwutorowo. W pierwszym z wątków, dziejącym się podczas II wojny światowej śledzimy losy kilku bohaterów zamieszanych, bez wchodzenia w zbędne szczegóły, w grę wywiadów. To, czego dokonają, będzie miało istotny wpływ na drugi z wątków, dziejący się współcześnie. Tutaj wydarzenia śledzi się z punktu widzenia jednego bohatera, Randy’ego Waterhouse’a, który właśnie rozkręca biznes w branży IT. W rezultacie wydarzenia opisywane w „Cryptonomiconie” rozciągnięte są na przestrzeni pięćdziesięciu lat oraz na sporym obszarze globu – od Szwecji, poprzez śródziemnomorskie wybrzeża Afryki, Stany Zjednoczone, aż po Filipiny. Akcja toczyć się będzie w powietrzu, na ziemi i pod wodą. W powieści dzieje się dużo; zaryzykowałbym nawet stwierdzenie, że jest to najbardziej dynamiczna (jeśli nie liczyć pewnych fragmentów „Cyklu Barokowego”) powieść Stephensona. W dodatku, co nie jest u niego regułą – szczególnie w starszych powieściach – fragmenty z dużą ilością akcji nie stanowią najsłabszych elementów książki.

Stephenson ma w zwyczaju opierać fabułę na jakimś zagadnieniu, które przedstawia kompleksowo i rozbiera na czynniki pierwsze. Nie jest to sztuka dla sztuki, ale umiejętne zespolenie akcji z nauką, przez co można mówić o prawdziwej fantastyce naukowej, mimo iż w samej powieści elementów czysto fantastycznych jest stosunkowo niewiele i nie odgrywają one znaczącej roli dla rozwoju fabuły. Stanowią one swego rodzaju ukłon w kierunku czytelników wcześniejszych książek Stephensona – podobnie jak miało to miejsce w przywoływanym już „Cyklu Barokowym”.

W „Cryptonomiconie”, czego można się domyślić już po samym tytule książki, autor dotyka przede wszystkim zagadnień dotyczących kryptografii, a także – szczególnie w późniejszej części powieści – pośrednio z nią powiązaną teorią informacji, której przejawy można obserwować m.in. w systemach komputerowych. Jasnym więc już jest, że to właśnie to zagadnienie stanowi główny most koncepcyjny (bo już nie fabularny) między dwoma głównymi wątkami powieści. Warto jednocześnie zaznaczyć, że autorska wizja w tym przypadku nie wydaje się być tak kompleksowa i oddziaływująca na czytelnika, jak to miało miejsce w innych jego książkach. Być może jest tak dlatego, że powieść dzieje się w czasach nam bliskich, przez co wiele elementów nie jest dla nas w żaden sposób zaskakujących czy nowych. Ponadto branża IT rozwija się tak szybko, iż od momentu ukazania się książki, wiele się zmieniło. W rezultacie nowinki stały się standardami, a pomysły dotyczące rozwoju zostały zweryfikowane; rzecz jasna nie wszystkie.

Amerykański autor bez wątpienia jest erudytą; może nie w stylu Umberto Eco, ale potrafi w swej twórczości odwoływać się do licznych teorii, pomysłów czy zjawisk, wtrącać od niechcenia słowa i stwierdzenia, po których uruchamia się cały łańcuch skojarzeń. Tło historyczne zostało wiernie i ze szczegółami oddane, choć niekiedy dostosowane na potrzeby powieści... a czasem lekko zmienione poprzez wprowadzenie drobnych, fantastycznych szczegółów. To rzecz jasna tylko jeden z elementów konstrukcyjnych powieści, ale podobnie jak pozostałym, nie można nic zarzucić. Autor prowadzi czytelnika od A do Z, a z początkowego chaosu w finale wyłania się zgrabna całość, która domyka wszystkie, nawet najdrobniejsze wątki.

Dodatkowym smaczkiem dla czytelników z pewnością będą nawiązania do innych powieści Stephensona. Rzecz jasna „Cryptonomicon” ma najwięcej wspólnego z późniejszym „Cyklem Barokowym” – główni bohaterowie noszą te same nazwiska (a nawet czasem imiona), w obu powieściach pojawia się Enoch Root oraz pojawiają się mieszkańcy Qwqhlmu, a nawet zdarzają się takie detale, jak góra Elizy. Jednakże w powieści można znaleźć też inne, bardziej subtelne (na zasadzie echa poruszanych tam tematów, przedstawionych wizji) odwołania do wcześniejszych książek Stephensona – „Diamentowego wieku” czy „Zamieci”. Widać, że raz przedstawione przez autora pomysły, nadal w nim żyją i wpływają na twórczość, nawet jeśli postanowił się w miedzyczasie zająć czymś zupełnie innym.

„Cryptonomicon” łączy w sobie zalety pięknego wydania (z czym wiąże się już mniej zachwycająca cena) oraz świetnej treści: wielopoziomowej i skomplikowanej, ale jednocześnie zgrabnie sformułowanej, niczym dobry kod lub szyfr. Być może nie jest to najlepsza powieść w dorobku Stephensona, ale i tak zasługuje na wyrazy uznania. Mało który pisarz potrafi tak sprawnie łączyć warstwę koncepcyjną i fabularną. Nic, tylko brać się za czytanie. Albo składać zamówienie u Mikołaja.