Wydawać by się mogło, że kontynuacja bestsellerowego „Metra 2033” to nic innego, jak dodatkowa dawka tego, co już dobrze znamy. W końcu obydwie książki są do złudzenia podobne – różni je raptem cyfra w tytule. Niestety, lektura sequelu ujawnia różnicę fundamentalną: „Metro 2033” warto było przeczytać, „Metra 2034” czytać nie warto.

Już debiutancka powieść Głuchowskiego nie była arcydziełem. Serca czytelników zdobyła raczej świeżym pomysłem, nowatorską metodą pisania na oczach internetowej społeczności i względnie sprawnym rzemiosłem, któremu można było sporo zarzucić, ale które zdołało jednak przekuć oryginalny koncept w solidne czytadło.

Podczas lektury „Metro 2033” można było narzekać na brak językowej finezji, a filozofujące refleksje autora zdawały się nieco płytkie, ale klimat i zwykła czytelnicza frajda skutecznie odwracały jednak uwagę od literackich niedoskonałości. Tymczasem w powieściowej kontynuacji, gdy mija efekt zaskoczenia a autor próbuje rozwinąć skrzydła, wszystkie wady pisarstwa Głuchowskiego stają się nagle nad wyraz dokuczliwe.

„Metro 2034” opowiada losy trójki mieszkańców moskiewskiej kolei podziemnej (gwoli jasności: z perspektywy powieści jest to jedyna znana ludzka społeczność, która ocalała nuklearną zagładę świata). Hunter, bezlitosny i tajemniczy twardziel z niepokojącym zamiłowaniem do zabijania oraz Homer, będący wysublimowanym i nieco przerośniętym alter ego autora powieści, wyruszają w misją rozwikłania zagadki zaginionych patroli i uratowania rodzimej stacji, odciętej od reszty podziemnego świata. Już w trakcie podróży ich losy splatają się z losami Saszy – zagubionej dziewczyny, której, po śmierci ojca, przyjdzie przeżyć bolesne zderzenie z okrutną rzeczywistością.

Fabularny schemat do złudzenia przypomina ten z pierwszej części opowieści, choć trzeba przyznać, że sam motyw odmieniającej bohaterów wędrówki, mającej na celu ratowanie zagrożonego świata, jest dość częsty w kulturze i – mimo wyeksploatowania – ciągle może prowadzić do ciekawych rezultatów. Niestety, wrogi, obcy świat postapokaliptycznych katakumb, który tworzył wyjątkową scenerię dla części pierwszej, nie zaskakuje już niczym, a autor nieszczególnie stara się odtworzyć nastrój mrocznych, niebezpiecznych korytarzy metra.

Eksplorację podziemi zastąpiło zgłębianie psychologii bohaterów tudzież filozofowanie nad kondycją świata i ludzkości. Na nieszczęście, jedno i drugie wychodzi Głuchowskiemu mizernie. Charaktery postaci są przerysowane, wręcz karykaturalne. Retrospekcje i wewnętrzne przemyślenia, które miały zapewne budować głębię postaci, obnażają raczej ich miałkość. Środki stylistyczne, które miały dodać powieści artyzmu, mnożą się ponad miarę i – miast zdobić – ujawniają literacką niegramotność autora. Filozoficzne dygresje oraz próby roztrząsania tajemnicy człowieka i jego historii popadają zaś w pustą, irytującą pompatyczność i odsłaniają smutną prawdę: oprócz paru truizmów, Głuchowski nie ma właściwie nic do powiedzenia. W końcu – skromniejsza niż w części pierwszej objętość nie oznacza wcale, że powieść napisano dynamiczniej; paradoksalnie, dopiero w tym wyraźnie krótszym sequelu dłużyzny stają się naprawdę dokuczliwe.

Przy odpowiedniej dozie dobrej woli „Metro 2034” ciągle da się pewnie czytać jako względnie miła i lekka rozrywkowa lektura. Tyle tylko, że powieść przegrywa w każdym niemal zestawieniu – i z filmowym „Mad Maxem”, i z komputerowym „Falloutem”, a z literacką „Drogą” – przegrywa wręcz z kretesem.

Nie przeszkodziło to wydawcy nakręcić marketingowej maszynerii, która uczyniła z uniwersum autorstwa Głuchowskiego scenę dla kolejnych, mnożących się w zawrotnym tempie, książek. Peleton otworzył Władimir Bieriozin (Putiewyje znaki), opowiadający losy bohaterów, którzy znajdują i naprawiają wrak samolotu, aby opuścić moskiewskie metro i sprawdzić los Sankt Petersburga. Po nim ukazały się kolejne tytuły, a wydawana za wschodnią granicą seria liczy już osiem powieści różnych autorów i powiększa się z każdym miesiącem.

Szczególnie z polskiej (warszawskiej) perspektywy tempo rozbudowy sieci „Metra” musi się wydawać imponujące. „Metro 2034” każe jednak postawić pytanie o literacki sens tego szaleństwa. Jeśli kolejne powieści utrzymują obrany przez Głuchowskiego kierunek pisarskiej ewolucji, cała ta konstrukcja musi niebawem zawalić się z łoskotem.