„Miłość i sen”, jak przystało na kolejny tom cyklu, kontynuuje wątki i idee zawarte w „Samotniach”. John Crowley jest jednak zbyt dobrym pisarzem, a „Ægipt” zbyt skomplikowanym projektem, by była to prosta kontynuacja wcześniejszej części. Chociaż w wielu przypadkach postaci i realia pozostają te same, zmienia się czas akcji; duża część powieści to retrospekcja wydarzeń opisanych w pierwszym tomie.

Sporo miejsca w powieści poświęcone zostało dzieciństwu Pierce’a, które spędzał wraz z grupą innych dzieci na amerykańskiej prowincji. To właśnie wtedy zaszły wydarzenia, które rzutowały na całe jego dalsze życie; choć postaciami w tej części „Miłości i snu” są dzieci, to treść bynajmniej nie jest infantylna. Można wręcz odnieść wrażenie, iż myśli i czyny bohaterów są zbyt mało spontaniczne, a przemyślane i dokonywane przeważnie ze świadomością konsekwencji, które dany czyn za sobą niesie. Natomiast w przypadkach, gdy zadziałał impuls, po fakcie następuje chłodna analiza. Taki zabieg zdaje się mało realistyczny, ale paradoksalnie idealnie pasuje do całości; to nie o przedstawienie natury dziecka Crowleyowi chodzi, a opisanie procesu przemiany.

Andrzej Sapkowski o cyklu pisze: „Ægipt to gnoza. Rozumiana jako rozwój, indywiduacja przez inicjację. Rozumiana jako wybawienie, katharsis, osiągalne tylko poprzez poznanie prawd ukrytych i sekretów”. Jest to niezwykle celne spostrzeżenie, zawierające w sobie kwintesencję tego, o czym traktuje „Miłość i sen”. Młodzi bohaterowie (a w szczególności Pierce, gdyż to z jego perspektywy poznajemy wydarzenia) poprzez swe czyny wkraczają w nowy świat; jednocześnie dorosłości, ale i tajemnicy. Podejmując decyzje, biorą za nie odpowiedzialność, mierzą się z konsekwencjami i w rezultacie zmieniają się, podążając swoją własną drogą.

Proza Crowleya jest dosyć charakterystyczna; wszystkie wydane w naszym kraju jego książki, nawet stosunkowo najbardziej wyróżniające się formą i koncepcją „Poźne lato”, mają wiele wspólnych elementów. Powolna narracja, mnogość odniesień i skupienie się na bohaterze i jego wnętrzu są dla amerykańskiego autora znacznie ważniejsze niż opisywanie świata przedstawionego¹⁾ i tworzenie fabuły skupiającej się na dużej liczbie wydarzeń i dynamicznej akcji. Crowley pisze wymiarowo i refleksyjnie, dopuszcza – a być może nawet zaleca – mnogość interpretacji, chociaż da się wyczuć, która droga rozumowania według niego jest tą właściwą; robi to jednak delikatnie poprzez sugestię, a nie brutalne narzucenie swojej wizji.

Oprócz niewątpliwej wartości literackiej, powieść Crowleya jest również świetną charakterystyką amerykańskiego społeczeństwa z prowincji sprzed kilkudziesięciu lat. Czytając „Miłość i sen” ma się wrażenie, jakby samemu obcowało się z ludźmi zamieszkującymi Appalachy. Książka zawiera w sobie wiele małych historii i opowieści, z pozoru bez znaczenia, odgrywają jednak znaczącą rolę: budują nastrój, wprowadzają czytelnika w realia, a także finalnie tworzą – wraz z główną osią powieści – kompleksowy i wielowymiarowy obraz.

„Miłość i sen” jest powieścią lepszą od rozpoczynających cykl „Samotni”, choć nadal nie dorównuje najlepszej wydanej w Polsce książce Crowleya, czyli powieści „Małe, duże”. Drugi tom „Ægiptu” sprawia wrażenie płynniej napisanego – i nie ma to nic wspólnego ze sposobem narracji, gdyż Crowley nadal lubuje się w skakaniu między różnymi czasami i miejscami, a wątki mają tendencję do lawirowania, niknięcia i pojawiania się ponownie w niespodziewanym momencie. „Miłość i sen” została wydana siedem lat później niż „Samotnie”, więc być może przez ten czas opanował lepiej sztukę pisarską? Hipoteza ta ma jedną, ale zasadniczą wadę: „Małe, duże” zostało napisane znacznie wcześniej i jest świadectwem dojrzałości pisarskiej Crowleya. Być może więc problem polega w tłumaczeniu? W „Miłości i śnie” Konrada Walewskiego zastąpił duet Joanna Bogunia i Dawid Juraszek; efekty ich pracy są więcej niż zadowalające.

Nie bez znaczenia w odbiorze powieści jest też fakt, iż Crowley jest znacznie subtelniejszy w przedstawianiu idei. W „Samotniach” miejscami miałem wrażenie ich nadreprezentacji w treści. Nie zawsze były też zespolone z pozostałą treścią. W „Miłości i śnie” są one nadal obecne, bez wątpienia stanowią kwintesencję i sedno powieści, ale jednocześnie nie są wysuwane na pierwszy plan; gnoza, teorie hermetyczne etc. są teraz integralną częścią świata przeznaczonego, żywotną częścią egzystencji postaci – nawet jeśli nie zdają sobie one z tego sprawy.

Lektura powieści Crowleya pozostawia czytelnika w zadumie. To jedna z tych książek, które na długo po jej skończeniu nadal pozostają w pamięci, a idee w niej zawarte stymulują procesy myślowe. „Miłość i sen” wiele wnosi do całości cyklu i pokazuje, jak kompleksowym, zakrojonym na szeroką skalę projektem jest „Ægipt”. Na razie polski czytelnik poznał jego połowę, która budzi ogromny apetyt na „Dæmonomanię” oraz „Endless Things”.

---

¹⁾ Zresztą, poza „Późnym latem”, Crowley nie decyduje się na tworzenie nowego; preferuje przekształcenie otaczających nas realiów poprzez dodanie elementu nadprzyrodzonego.