Ukraińskiego duetu Diaczenków nie trzeba w Polsce przedstawiać, cieszy się bowiem dużą i – jak mogłaby dowodzić opisywana powieść – zasłużoną sympatią czytelników.

„Vita nostra” to opowieść o Aleksandrze Samochinej, licealistce, która – wskutek niezwykłych wydarzeń i swoistego szantażu – wplątana zostaje w studia w tajemniczym Instytucie Technologii Specjalnych. Nieodgadniony charakter uczelni, nieznany cel edukacji i niepokojące związki między wynikami nauki a nieszczęściami spotykającymi bliskich tworzą mieszankę magii i absurdu. Diaczenkowie długo balansują pomiędzy fantastyką, kafkowską groteską osadzoną w specyficznych, rosyjskich realiach, a thrillerem, w którym, według niepojętych reguł, toczy się gra o najwyższą stawkę.

Słuchając opowieści o studiach Saszki (nota bene dość zręcznie odtwarzającej klimat uczelni oraz typowe studenckie problemy i perypetie), oderwaniu od rodzinnego domu i jej wejściu w dorosłość, czytelnik snuć może zaledwie domysły nad rozwiązaniem zagadki Instytutu. Niepojęte związki przyczynowo-skutkowe czynią z tej powieści formę rozbudowanej metafory, przypowieści o życiu, jego wyzwaniach i niespodziankach, o przełamywaniu własnych ograniczeń, o obowiązkach i przeznaczeniu, od którego głupstwem byłoby uciekać.

Na tę interpretacyjną ścieżkę popycha już sam tytuł powieści – „Vita nostra” – będący w tym przypadku fragmentem akademickiego hymnu Gaudeamus igitur. To właśnie opowieścią o krótkim, kruchym i nigdy do końca zrozumiałym ludzkim życiu zdaje się być powieść Diaczenków. Saszka dojrzewa i ulega głębokiej przemianie, a między kolejnymi etapami jej edukacji w Torpie zieje przepaść, która sprawia, że z perspektywy każdego kolejnego roku przeszłość i przyszłość wygląda zupełnie inaczej.

Z każdą stroną zmienia się charakter bohaterki i całej powieści. Trudne decyzje i niebotyczne wyzwania – jak to w życiu bywa – wspomina się później z uśmiechem na ustach, a to, co wczoraj przerażało, dziś jest już tylko oswojoną codziennością. Jednocześnie między ludźmi na różnych etapach rozwoju wznosi się mur niezrozumienia, który zawsze oddziela dzieci od nastoletniego rodzeństwa, nastolatków od rodziców, nauczycieli od wychowanków, a ludzi wkraczających w dorosłość od tych, którzy dźwigają bagaż wieloletniego doświadczenia. Saszka, zmieniając się, zaczyna rozumieć motywy tych, przed którymi się buntowała i zaczyna myśleć kategoriami, przed którymi wcześniej tak zaciekle się broniła.

Atutem powieści są wyraziste sylwetki bohaterów, kroczących własnymi drogami, kierowanych indywidualnymi motywami, zmierzających do różnych celów i rozbijających się o rozmaite przeszkody. Złożone relacje ewoluują od nienawiści do szacunku i sympatii, a solidna psychologia ratuje słabsze fabularnie fragmenty.

Choć wydawca pozwolił sobie na porównanie z Hogwartem (twierdząc, że przy Instytucie Technologii Specjalnych wypada niczym „żłobek przy poprawczaku”), zastrzec należy, że Diaczenków z Rowling porównać nie sposób. Choć „Vita nostra” prostą formą i przejrzystym stylem zmieściłaby się w literackich standardach literatury młodzieżowej, granice między dobrem i złem są tu na tyle płynne, a wymowa powieści na tyle niejednoznaczna, że rodzicom chcącym uszczęśliwić pociechy, należałoby jednak rekomendować Harry’ego Pottera.

Powieść Diaczenków mogą zaś rodzice przeczytać sami – oprócz powrotu do niepowtarzalnego klimatu studiów, winna zapewnić także solidną porcję przemyśleń i ciekawą lekcję cierpliwości i pokory wobec wyroków losu i kaprysów życia.