„Eneida” to jedno z najważniejszych dla cywilizacji zachodniej dzieł, które powinno przywodzić na myśl odpowiednie skojarzenie, chociażby najprostsze – że to taka „rzymska Odyseja”. Mimo to, porównując ją do jej wielkiej poprzedniczki, rzadziej przekłada się ją chociażby na język innych mediów, przykładowo, filmu. Sama jej forma pisana również nie jest tym, na co kładłoby się szczególny nacisk w polskich szkołach. Autorka w posłowiu stawia tezę, iż poezja Wergiliusza jest, na dobrą sprawę, nieprzekładalna z łaciny – a że język ten jest bardziej martwy niż żywy, to dzieło powoli migruje na literackie peryferie. Paradoksalnie duża część z nas zna „Eneidę” już nie z samego dzieła, ale z jej emanacji w pozostałych tekstach kultury. Stąd Le Guin podjęła próbę przywrócenia twórczości Wergiliusza w nowej formie, czyniąc protagonistką postać w oryginalnym eposie ważną dla fabuły, ale jednak przedstawianą mimochodem. To Lawinia, córka króla Lacjum, widnieje na klasycznie wykonanej, ciemno czerwonej okładce pokrytej złoceniami.

Le Guin beletryzuje epicki poemat (a raczej jego italską część – wcześniejsza jest pokrótce streszczona), jednocześnie oczyszczając go w dużej mierze z elementów nadprzyrodzonych. W czasach Lawinii to Wergiliusz jawi się jako postać z innego, fantastycznego świata – nie tylko dlatego że jest zjawą, z którą rozmawia główna bohaterka. Ta, choć przepowiedziane słowa poety wypełniają się, zwraca uwagę, że niekiedy przybierały one nieco przesadną formę. W istocie autorka prowadzi subtelną polemikę z „Eneidą”, korzystając z tego luksusu, że większość czytelników zna choćby w zarysie ten epos. Dochodzi do tego arcyciekawy wątek, czy raczej przez wzgląd na jego objętość – smaczek, w którym roztrząsana jest demiurgiczna moc literatury i zależności między nią a rzeczywistością. Naprawdę żal mi było, że zaczynając historię od niemal eseju, koniec końców autorka skoncentrowała się na realizmie książkowej fabuły, pozostawiając swoją metaliteracką konstrukcję w cieniu.

Czas i miejsce akcji to Italia, na kilku wieków zanim powstał Rzym. Zapomnijcie więc o gigantycznej metropolii, marmurze i akweduktach – w książce panuje bardzo wiejska atmosfera. Trzoda, pola, lasy, łąki – to tło działań bohaterki, która mimo królewskiego rodowodu swobodnie miesza się z gawiedzią, co daje pojęcie, jak płaska była wówczas tamtejsza hierarchia społeczna. Rozbudowany, w porównaniu do starożytnego poematu został aspekt polityki ludów Italii – i zrobiono to wiarygodnie. Należy mieć na uwadze jeden aspekt – o tamtych czasach wiemy naprawdę niewiele, stąd autorka przyznaje otwarcie, że mimo prób rzetelnego oddania epoki, wertowania źródeł, dużą część książki jest jej spekulacją. Z drugiej strony – tyle samo, a może nawet mniej, wiedział o tamtych czasach sam Wergiliusz.

Warto przybliżyć sylwetkę głównej bohaterki; w końcu to perspektywa Lawinii stanowi wkład Le Guin, zmianę względem eposu. Jest to kreacja wiarygodna w swojej bezsilności – zarówno wobec uwarunkowań kultury, w jakiej żyje, jak i mitu, którego jest częścią. Inicjatywa Lawinii nie polega na buncie – nie jest to heroina rzucająca wyzwanie rzeczywistości – ale raczej na umiejętnym lawirowaniu. Autorka tym samym eksponuje kobiecość wraz z charakterystycznym dla niej pojęciem „miękkiej siły”. Jest to rozciągnięte na szereg lat, przed i po wydarzeniach znanych z „Eneidy”, stąd możemy obserwować kolejne role Lawinii – dziewczynki, oblubieńcy i matrony. Obserwując jej życie, od dzieciństwa po starość, zyskuje się pojęcie o potencjale, jaki może tkwić w takich postaciach – pozornie bezgłośnych i biernych.

Liczący na epicką historię fani mogą się nieco rozczarować – to, co było epickie dla Rzymian, dla nas, czytelników fantastyki mających za sobą przykładowo „Władcę Pierścieni”, może wydać się nieco zaściankowe i miałkie. Nie o epikę jednak chodzi. Le Guin nawet w swoich klasycznych tytułach nie przesadzała z przysłowiową pompą – tutaj świadomie ten element tonuje. Jest to bardzo klasycystyczna, dojrzała, pełna umiaru powieść, – czyli coś, co zależnie od kontekstu można określić również jako nudziarstwo. Przyznaję, zdarzyło mi się ziewnąć nad paroma fragmentami, ale liczyłem cały czas, że koniec – poprzez analogie z początkiem książki – to wynagrodzi. I trochę się zawiodłem, bo rozczarował. Jednak patrząc na ogół powieści, doświadczenie i warsztat Le Guin sprawiły, że nie żałowałem, czasu nad nią spędzonego. Książka ma swój niezaprzeczalny klimat i zalety. Trudno mi tylko przeboleć niewykorzystania jej potencjału, o którym pisałem wyżej, przez co mamy do czynienia z powieścią zaledwie dobrą – i raczej jedynie dla dojrzałych czytelników.