"Magnetyzerce" udało się mnie zaskoczyć. Nie raz. W przeciwieństwie do dwóch poprzednich kryminałów z tej serii, jakie recenzowałem ("Kamieniołom Cézanne’a", "Kruk") i których miałem na jakiś czas dosyć, akcja nie wychodzi tutaj od momentu morderstwa. Śmieszne o tyle, że spośród wyżej wymienionych to właśnie ta książka ma najbardziej dosadną okładkę, na której zamaskowana postać z nożem wcale nie przywodzi na myśl mamy robiącej kanapki. Z tej przyczyny już od pierwszej strony nastawiałem się na ostrą sieczkę. Jednak długo nie dane mi było jej uświadczyć – natomiast akcja powieści, którą traktowałem początkowo podle zasady „byle do przodu”, okazała się sama w sobie rzeczą wartościową.

Powieść przybrana została w biografizującą formę, a akcję rozciągnięto na trzy pokolenia bohaterów. Właściwa linia fabularna (ma swój początek w Londynie roku 1838) poprzekładana jest wspomnieniami z dalszej lub bliższej przyszłości – na pierwszy rzut oka wygląda to na niezasadne rozdmuchanie treści, jednak im dalej w las, tym więcej daje się zauważyć powiązań i autorskiego zamysłu. Dwie aktorki, w słusznym jak na tę epokę wieku, próbując poradzić sobie z codzienną egzystencją, mimochodem odkrywają przed nami i sobą swoje osobiste historie. Mamy więc aktorską rodzinę złożoną z samych kobiet, uciekającą od nędzy londyńskich przedmieść. Pojawia się zainteresowanie mesmeryzmem i frenologią, tak popularne w pierwszej połowie XIX stulecia. Wreszcie mezalians i próby przekroczenia barier społecznych starej Europy.

Książka ma w sobie coś z radości budowania domku z kart. Autorka wykreowała wielowątkową obyczajową historię tylko po to, by nagle szybkim ruchem trącić jedną kartę, która pada na kolejną, a ta na następną – bez względu na sympatie, jaką bohaterowie zaskarbili sobie u czytelnika, nie wahając się nawet kończyć nagle ich życia. Sam wątek kryminalny jest tylko jedną kartą – najważniejszą, bo powodującą reakcję łańcuchową, ale wciąż porównywalnie nie większą od pozostałych. Dlatego nie mam mu za złe, że jest on prosty i przewidywalny – w roli katalizatora dużo szerszej fabuły sprawdza się świetnie. W dodatku autorka używa kryminalnej zagrywki w bardzo dobrym momencie – po tak długim czasie lektury, że wydaje się to niespodziewane. Ta złożoność przekłada się na strukturę książki – jest trzyczęściowa i powoduje, że w każdej z części, co innego zajmuje czytelnika. Autorka umiejętnie snuje intrygę, najpierw przez długi czas oswajając nas z bohaterami, by później spróbować narracji z innego punktu widzenia – co samo przez się rzuca cień podejrzenia na bohaterów. Szkoda jedynie, że już po wspomnianym nieskomplikowanym rozwiązaniu zagadki zbrodni, następuje również nieco banalne zakończenie.

Epoka została zaprezentowana z szczególnej perspektywy. Aktorstwo w owych czasach było zawodem wymagającym dużej elastyczności – aktor sam pochodząc z gminu, musi niejednokrotnie przybierać maski persony z wyższych sfer. Teatry były swego rodzaju szarą strefą konserwatywnego społeczeństwa, gdzie więzy były luźniejsze, gdzie wszystko się mieszało. Dlatego historia aktorki, która decyduje się na własną rękę grać rolę magnetyzerki i staje się w ten sposób „kobietą interesu”, nie brzmi nieprawdopodobnie. Sam wątek ekonomiczny i próby pięcia się w górę poprzez wykorzystanie idée fixe epoki – magnetyzmu zwierzęcego, frenologii, hipnozy – jest nad wyraz interesujące. Zwłaszcza w kontekście tego, że w całym tym paranaukowym interesie to udzielanie porad przedślubnych jest najbardziej drażliwą społecznie kwestią.

Sam magnetyzm zwierzęcy, zwany też od imienia swojego twórcy mesmeryzmem, przedstawiony jest w książce bardzo dwuznacznie. Zarówno sceptycy jak i zwolennicy mogą tu odnaleźć argumenty na potwierdzenie swoich stanowisk – autorka nie rozstrzyga problemu, zostawiając duży margines swobody. Znajduje to odzwierciedlenie w przedstawianych postaciach, z których część to chciwi hochsztaplerzy, podczas gdy inni to prawdziwi eksperci swej profesji, traktujący ją z właściwym namaszczeniem. Towarzyszy temu ciekawa refleksja – bywa i tak, że rzeczywisty talent zmuszany jest przez sytuację materialną do czynienia cyrku ku uciesze gawiedzi.

Zbliżając się ku końcowi – wydaje mi się, że książka warta jest lektury. Na jej korzyść przemawia to, że potrafi wciągnąć nie przez fakt morderstwa/sensacji, ale mimo tego. To wyróżnia ją na tle ogółu kryminałów. Nawet jeśli koniec nie wywoła szczególnych wrażeń, czytelnik powinien być zadowolony z czasu spędzonego nad książką. Wydaje mi się, że to najlepsza propozycja w tej serii Prószyńskiego.