Życie, również to redakcyjne, pełne jest dylematów i nieprzewidzianych zdarzeń. Nie brak w nim jednak równie zaskakujących rozwiązań. Drugi tegoroczny numer „Czasu Fantastyki” ukazał się jakiś czas temu, a kolejny powinien trafić na sklepowe półki już za kilka tygodni. Stąd pojawiające się dziś omówienie obarczone jest wątpliwością, dylematem spóźnionego redaktora, który odpowiedzieć musi na pytanie – czy warto pisać o magazynie, zakupionym już zapewne przez większość zainteresowanych?

I niespodziewanie przychodzi odpowiedź. Tak, warto. Jedno spojrzenie na statystykę ilości odsłon omówienia poprzedniego numeru wystarczy, by – ku mojej wielkiej satysfakcji i jeszcze większej motywacji – stwierdzić, że znalazło ono przeszło czterokrotnie więcej czytelników niż rozchodzący się nakład pisma, będącego przedmiotem artykułu. Tyle gwoli uzasadnienia i rozwiania wątpliwości. Ad rem, przyjrzyjmy się zawartości aktualnego numeru.

Wita nas całkiem zjadliwa okładka, a za nią spis treści pełen interesujących tekstów. Na szczególne polecenie zasługują szkice Michała Cetnarowskiego, Konrada T. Lewandowskiego, Tadeusza A. Olszańskiego; felietony Dukaja i Jacka Soboty; czy doniesienia ze wschodu Pawła Laudańskiego. Nie są to jedyne warte lektury teksty numeru, o którym mogę powiedzieć, że reprezentuje sobą naprawdę przyzwoitą publicystykę, z nielicznymi tylko potknięciami. Zapowiada też literacki konkurs, o którym więcej w dalszej części omówienia.

Partyzanci fantastyki – w Afryce, Rosji i polskim komiksie

Po lekturze pierwszych tekstów można pokusić się o sparafrazowanie tytułu szkicu Michała Cetnarowskiego i objęcie nim niemal całego działu. Cetnarowski w swoim artykule, poświęconym trzem czołowym twórcom komiksu w Polsce, interesująco i z rozmachem stawia pytanie o rolę i miejsce fantastyki w ich twórczości, co więcej – nie boi się szukać na nie odpowiedzi. Dla zagorzałych fanów Christy, Chmielewskiego czy Baranowskiego będzie to przypomnienie znanych im dobrze historii, wzbogacone o komentarz publicysty, lecz najwięcej skorzystają ci, którzy o wspomnianych twórcach jedynie słyszeli. Takie postacie jak Tytus czy Kajtek i Koko po prostu wypada znać. Pewne zastrzeżenia budzi jedynie część druga, nazbyt faktograficzna i przez to mniej wnosząca.

Szkic Lewandowskiego to bardzo ciekawy, złośliwy i napisany ciętą frazą (charakterystyczną dla tego publicysty) esej, który rewelacyjnie się czyta i jeszcze chętniej na jego temat dyskutuje, również polemicznie. Zainspirowany książką Reesa¹⁾ prowadzi rozważania na temat ludzkiej woli, źródeł jej siły lub słabości i bezradności psychologii wobec jednostek, które nie nadają się do tego, by przypiąć im konkretną etykietkę wprost z akademickiego podręcznika.

Historia życia i twórczości Jefremowa, przedstawiona słowami Olszańskiego, opowiada o niezwykłym człowieku, pełnym ideałów, odważnym naukowcu, którego odkrycia przyczyniły się do znaczącego rozwoju paleontologii, zaś jego książki fantastyczne wniosły powiew wnikliwego, umiarkowanie krytycznego spojrzenia na panujący w Rosji system i jego zasady. Autor popełnił tekst niezwykle interesujący, zawierający nie tylko fakty, lecz również pogłębioną analizę twórczości Jefremowa. Jeden z lepszych artykułów numeru.

Szkic Wojciecha Kajtocha²⁾ nie budzi takich zachwytów, jak opisane powyżej. Losy twórczości Strugackich, ich zmagania z cenzurą oraz cytowane wypowiedzi z prywatnej korespondencji autorów czyta się bardzo dobrze, ale ogólne pozytywne wrażenia psują wyliczenia wydań i przekładów oraz zmian, jakie w nich zachodziły. Zdaję sobie sprawę, że właśnie one są głównym bohaterem tekstu Kajtocha, ale nie podzielam zainteresowania autora faktami zupełnie nieistotnymi dla większości czytelników – ewentualny brak tych kilku akapitów można by policzyć jedynie in plus.

Druga z trzech zaplanowanych części pracy na temat literatury fantasy w języku suahili Anny Ptaszyńskiej poddaje bohaterów literatury Czarnego Lądu testom na obecność cech typowych dla fantasy, powołując się na fragmenty prac wielu znawców i krytyków literackich. Poznamy też więcej afrykańskich opowieści, dżiny i wężowe smoki, by wraz z autorką wychwycić subtelną różnicę pomiędzy magią a czarami, funkcjonującą wyłącznie w literaturze i wierzeniach Afryki.

Notatnik ze świnką i powojenne gdybanie (w sam raz na konkurs)

Tym razem redakcja proponuje nam lekturę zapisu rozmowy z Andrzejem Pilipiukiem, jaka odbyła się na Politechnice Warszawskiej w marcu tego roku. Kilkanaście pytań wybranych przez Waldemara Miaśkiewicza oferuje dość przekrojowy obraz pisarza – kontynuatora serii o przygodach Pana Samochodzika, patrona Wojsławic i człowieka, który „ogólnie lubi robić sobie jaja”. Można się dowiedzieć, jak autor postrzega rolę języka i fabuły, do kogo w fandomie mu blisko, a do kogo wręcz przeciwnie, jak pisze się dla Fabryki Słów i czym właściwie jest notatnik ze świnką.

Natomiast w dziale „Proza” Czas Fantastyki wespół z Narodowym Centrum Kultury zapraszają do udziału w konkursie „Zwrotnice czasu”, którego rozstrzygnięcie planowane jest na październik. Trzy krótkie teksty Lecha Jęczmyka, Marcina Wolskiego i Macieja Parowskiego stanowią nie tylko próbki prozy (różnej jakości), lecz przede wszystkim punkt wyjścia dla prac konkursowych. Uczestnikom przyjdzie zmierzyć się z zadaniem opisania własnej wizji alternatywnej przyszłości powojennej Polski – startując w momencie, gdy skończyła się II wojna światowa, a który to moment będzie różny dla każdego z trzech początków proponowanych przez wspomnianych pisarzy. Zapowiada się konkurs nie tylko ambitny, bo wymagający pewnej fachowej wiedzy i spójności przy konstruowaniu „alterwizji”, ale też interesujący i – jak podejrzewam – dający nadzieję na przynajmniej kilka nietuzinkowych tekstów. Gestem drobnej wskazówki polecam lekturę szkicu³⁾ Tadeusza Olszańskiego z poprzedniego numeru. Może się przydać.

World – buildingowa utopistyka

Felietony otwiera tekst Dukaja, traktujący o pewnym charakterystycznym subgatunku, jakim jest fantastyka world – buildingowa. Dukaj pokazuje drzemiącą w niej siłę, rozwijającą się jednak kosztem pewnego schematyzmu dotykającego fabułę i bohaterów, co według autora jest defektem w pełni zamierzonym. Co ciekawe autor „Innych pieśni” drogą wyjątku stworzył tekst nietypowo wręcz przystępny, co sam podkreśla w nieco ironicznym wstępie.

Jacek Sobota i jego frapujący tekst zatytułowany „Utopistyka” stawia ważkie pytania i nieco złośliwie obnaża brak satysfakcjonujących odpowiedzi. Inspirujący, pouczający felieton odwołujący się do książki „Spotkania z utopią w XXI wieku”⁴⁾.

Elżbieta Żukowska pokazuje różne ujęcia toposów biblijnych i mitologicznych w polskiej fantastyce, faworyzując sposób ich twórczego wykorzystania przez Sapkowskiego w jego wiedźmińskim wieloksięgu. Autorka zastanawia się nad rolą takich odwołań zbudowanych na powszechnej znajomości pewnych podstawowych elementów przy jednoczesnej niewiedzy dotyczącej istoty danego motywu, jego szczegółów.

Cetnarowski przybliża twórczość Kelly Link i – skutecznie – zachęca do sięgnięcia po jej zbiór opowiadań „Magia dla początkujących”, który według felietonisty wyróżnia się niesamowitą, ulotną atmosferą, „przełamywaniem przyzwyczajeń skojarzeniowych czytelnika”⁵⁾ i zachwyca tym, co bardziej się czuje, niż można wyczytać z treści. Chyba że czytać będziemy między wierszami.

O smaku i jego braku (czyli wieści ze wschodu i „Sposób na katastrofę!”)

W omówieniu poprzedniego numeru pisałem o dziale „SF na świecie i w sieci” niezbyt pochlebnie. Muszę przyznać, że aktualny numer pozytywnie mnie zaskoczył.

Anna D. Kamińska opisuje marcowy numer zagranicznego magazynu „Ikarie”, z werwą i umiejętnością wyciągnięcia z pisma tego, co najważniejsze i warte przytoczenia. Historia „Szalonego barona” warta jest paru chwil lektury.

Paweł Laudański zgrabnie i ciekawie opisuje sytuację rynku prasowego na wschodzie. Możemy dowiedzieć się o skutkach kryzysu dla branży fantastycznej, żywotności motywu VR czy też tendencji rozwoju ruchu fandomowego w sieci i na konwentach, swoistej strategii autopromowania się przez coraz liczniejszych autorów, ich (nad)aktywności, zamiast pisania porządnej literatury.

Największym rozczarowaniem numeru jest Ratman. Nie oczekuję po piśmie fantastycznym „dla zaawansowanych” politycznych komiksów stojących na dyskusyjnym poziomie. Po prostu żal trzech stron.

Elementarz fantasty (1)

Począwszy od tego numeru chciałbym zaproponować Wam małe urozmaicenie w postaci subiektywnych wskazówek, co z treści CzF warto zapamiętać, co może czytelników zainspirować, rozwinąć, dać coś więcej i na dłużej niż tylko chwilową rozrywkę lub informację o krótkim „terminie przydatności”. Typowałbym szkic Cetnarowskiego „Partyzanci fantastyki”, felieton Dukaja, artykuł o Jefremowie i drugą część pracy Anny Ptaszyńskiej. Większość numeru przypadła mi do gustu, prezentuje naprawdę wysoki poziom i dużą różnorodność poruszanych zagadnień, ale to właśnie te teksty wydają się być najbardziej ponadczasowe, by przyjrzeć im się dokładniej – i być może skorzystać.

Zdaniem podsumowania, numer 2/2009 wart jest swojej ceny i czasu poświęconego lekturze. Świetne teksty w towarzystwie trzymającej poziom reszty robią apetyt na kolejny, sierpniowy numer. Zapraszam do dzielenia się wrażeniami w komentarzach.

Zobacz też:

Spis zawartości numeru

---

¹⁾ Laurence Rees, „Kaci i ich ofiary. Okrucieństwa II wojny światowej i ich sprawcy”, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa 2008

²⁾„Opowieść o Przenicowanym świecie”, s. 19

³⁾ „Trzeci Rzym, Tysiącletnia Rzesza i inne alternatywy dziejów” [w:] Czas Fantastyki 1/2009

⁴⁾ „Spotkania z utopią w XXI wieku”, red. naukowy Piotr Żuk, Oficyna Naukowa, Warszawa 2008

⁵⁾ „Pochwała magii”, Michał Cetnarowski, s. 58