Graham Masterton jest zafascynowany Polską, jej kulturą, historią. Źródeł tego oczarowania upatrywałbym w dwóch sprawach: polskich korzeniach jego żony oraz wielkiej popularności, jaką pisarz cieszy się w naszym kraju. O ile gdzie indziej Masterton to jeden z wielu autorów horrorów, u nas jest bezapelacyjnym numerem jeden, o czym świadczą kolejne wznowienia jego wcześniejszych utworów, jak i światowe prapremiery najnowszych. Nic dziwnego, że od czasu do czasu pisarz chcąc odwdzięczyć się wiernym czytelnikom, pisze książki, których akcja jest bezpośrednio osadzona w Polsce („Dziecko ciemności”) lub nawiązujące do epizodów z historii naszej ojczyzny („Anioły chaosu”). Tak jest również z „Bazyliszkiem”. Szkoda tylko, że w tym wypadku można odnieść wrażenie, iż Masterton wyświadczył nam iście „niedźwiedzią przysługę”.

Na początek słów parę o wydaniu. Na obwolucie widnieje klimatyczna ilustracja pyska bazyliszka będąca jedną z nielicznych zalet książki. Niewiele złego można powiedzieć o tłumaczeniu – Masterton pisze prostym językiem i tłumacz nie ma tu wielu możliwości, by wzbudzić kontrowersje. Tym bardziej, że w „Bazyliszku” znaków firmowych angielskiego pisarza, tj. scen łóżkowych tudzież realistycznych opisów wypruwania flaków, nie znajdziemy¹⁾.

O wiele gorzej przedstawia się już sprawa z okładkowym blurbem. Wydawcy tak bardzo zależało na podkreśleniu faktu, iż część akcji powieści rozgrywa się w Krakowie, że ujawnia on treść dwóch trzecich utworu. Jeśli zatem ktoś chce dowiedzieć się, jakie książka ma zakończenie, a nie ma za wiele czasu, to proponuję po przeczytaniu blurba otworzyć książkę na stronie 206 i kontynuować lekturę.

Kraków uważany jest przez wiele osób za miasto magiczne, niezwykłe. Szkoda tylko, że nie w „Bazyliszku”. Czytelnik dowiaduje się, że jest tam Wawel, rynek (z przepięknymi Sukiennicami i kościołem Mariackim), kiedyś żył tu smok, u „Wierzynka” serwują raki (i sarni comber), a najlepszym miejscem do zabawy jest nocny klub „Frantic”. Podobnych informacji dostarcza każdy przewodnik po Krakowie i odniosłem nieodparte wrażenie, że właśnie stamtąd Masterton czerpał informacje do książki. Na dobrą sprawę, gdyby akcja „Bazyliszka” rozgrywała się w jakimkolwiek innym mieście, powieść nic by na tym nie straciła, a może i zyskała.

Analizując polskie wątki „Bazyliszka”, zauważyłem jednak pewną zaletę, zmianę na lepsze. We fragmentach rozgrywanych w Krakowie znalazłem tylko jedną wzmiankę o wszechobecnym zapachu gotowanej kapusty, co w poprzedniej „polskiej” książce („Dziecku ciemności”) autor czynił nagminnie.

Polacy zostali ukazani mało interesująco – w książce występuje dwóch przedstawicieli naszego narodu. Jednym z nich jest Rafał Jaślewicz, właściciel pożółkłych od tytoniu zębów, starego (przedwojennego?) prochowca, który z pensji pracownika muzeum urządza mini bankiet u Wierzynka. Jest też znachorka Zofia, ale ona pojawia się w książce tylko na moment, na dodatek nie różni się od innych kobiet obdarzonych zdolnościami parapsychicznymi, które bardzo często występują w książkach Mastertona.

Co do fabuły – historia naukowców pragnących odtworzyć mityczne stworzenia dla ratowania ludzkiego życia (komórki macierzyste itp.) jest strasznie naiwna i mało logiczna. Chociażby kwestia znalezienia odpowiednich funduszy czy miejsca na prowadzenie badań. Oczywiście zdaję sobie sprawę, że część opisanych w książce eksperymentów jest mocno nieetyczna, ale zawsze znajdą się osoby, które dla pieniędzy zrobią wszystko. Tymczasem autor próbuje przekonać czytelnika, że lepiej „produkować” bazyliszki domowymi metodami w ciągłej obawie przed policją.

Często fabułę książek Mastertona ratowała rozbudowana warstwa legendarna np.: wierzenia Indian Ameryki Północnej (cykl „Manitou”) czy folklor Europy Środkowej („Ciało i krew”). Niestety, autor nie rozbudował wątku genezy bazyliszka i jedynie raz czy dwa wspomniał o fikcyjnej „Czarnej księdze” Wincentego Kadłubka i związanej z nią historią²⁾. Można również autorowi zarzucić, że nie odrobił dokładnie pracy domowej – w Polsce bazyliszek jest związany raczej z Warszawą, a nie z Krakowem.

Sytuacji nie poprawiają bohaterzy. Naukowiec niewidzący niczego poza własną pracą, dociekliwa dziennikarka, zbuntowany nastolatek – wszyscy są stereotypowi i nie posiadają rozbudowanej osobowości. Jeśli dodamy do tego nudną, rozwlekłą fabułę i wspomnimy, że w trakcie lektury horroru Mastertona odczuwanie lęku jest praktycznie nie możliwe, to dostaniemy pełen obraz nieudanej powieści.

„Bazyliszek” należy do najsłabszych książek w dorobku Mastertona. Szwankuje w nim wszystko, zalet trudno się dopatrzeć. Jeśli angielski pisarz chciał w ten sposób uhonorować Polskę, to nazwałbym jego działania sabotażem. I tylko bazyliszka żal.

---

¹⁾ Zgrzytnęła mi tylko jedna rzecz – przemianowanie tytułu westernu „Siedmiu wspaniałych” na „Wspaniałą siódemką”.

²⁾ Nawiasem mówiąc, redakcyjny przypis informujący, że rzeczona księga jest wymysłem autora, to kolejne kuriozum.