Romantyzm, pojmowany jako epoka w sztuce, odgrywał ważną rolę w życiu Polaków. To z utworami Mickiewicza na ustach wyznawano miłość ukochanej osobie i umierano w kolejnych powstańczych zrywach. Kochano i podkładano bomby. Wylewano łzy radości i smutku. Romantyzm to jednak nie tylko wzniosłe i gorące uczucia, ale także mistycyzm, tajemniczość, a zdaniem niektórych – nawet magia.

To właśnie to nieco zapomniane oblicze romantyzmu stało się punktem wyjścia dla „Tancerza” – drugiej powieści duetu Łukasza Orbitowskiego i Jarosława Urbaniaka. Tym razem para głównych bohaterów, Pies (porucznik Zbyszek Enka) i Klecha (ksiądz Andrzej Gil), musi rozwiązać tajemnicę tkwiącą za serią zgonów, które miały miejsce w kręgu miłośników Mickiewicza. Co łączy zamordowane osoby, zaginiony manuskrypt wieszcza i rosyjskie służby specjalne? Zbieg okoliczności czy może moc, która jest w stanie „zjadaczy chleba w aniołów przerobić”? A nawet w boga.

Debiutancką powieść tandemu Orbi&Urbi, „Przeciwko wszystkim”, pozostawiła po sobie uczucie dużego niedosytu. O ile spodobały mi się wierne odtworzenie realiów z przełomu lat 80. i 90. i pojedyncze epizody, to jako całość książka zawiodła. Najbardziej zabrakło jasno określonej konwencji – czy mamy do czynienia z książką pisaną na serio czy też z przymrużeniem oka. Na szczęście podobny zarzut nie dotyczy „Tancerza”, którego można nazwać rasowym horrorem.

Fabuła recenzowanej powieści jest, moim zdaniem, lepiej skonstruowana, bardziej zwarta, mniej epizodyczna. Niemniej można zauważyć pewien schemat. Początek książki to śledztwo prowadzone w krakowskich kręgu mistyków – tym razem miłośników Mickiewicza. Później Pies i Klecha w poszukiwaniu rozwiązania zagadki opuszczają Kraków i wyruszają w daleką podróż. W poprzedniej powieści był to położony gdzieś w Polsce szpital psychiatryczny, tutaj trafiamy nie byle gdzie, bo do Paryża. Miasto stanowi kolebkę towianizmu – powstałego w XIX wieku mistyczno-patriotycznego kręgu zrzeszającego poetów, pisarzy, polityków; w tym również Adama Mickiewicza. Akcja toczy się w szybkim tempie; autorzy zaskakują kolejnymi zwrotami akcji, a śledztwo zostaje okraszone kilkoma spektakularnymi pogoniami, a nawet strzelaninami.

W porównaniu z poprzednią powieścią Pies i Klecha za bardzo się nie zmienili. Może tylko ksiądz Gil częściej sięga po kieliszek. Enka to wciąż niepoprawny kobieciarz, który woli działać niż myśleć. Razem świetnie się uzupełniają i tworzą zgrany tandem. Wydaje mi się jedynie, że pomiędzy nimi za mało iskrzy. Byłoby moim zdaniem o wiele ciekawiej gdyby dochodziło do tarć, tak jak w wypadku agentów Muldera i Scully, gdzie wiara w nadprzyrodzone walczyła z racjonalizmem i przekonaniem o potędze nauki. Tymczasem zarówno Enka, jak i Gil nieco za szybko przyjmują za pewnik uczestnictwo sił nadprzyrodzonych w całej sprawie. Oczywiście, jeśli pracuje się w polskim odpowiedniku „Archiwum X”, to trudno nie wierzyć w duchy. Niemniej mimo wszystko szkoda. Poza Psem i Klechą jest też ten trzeci, nawiedzony przez anioły Rajmund Cnota, postać wprowadzającą sporo zamieszania i humoru. Z drugiej strony jego rola sprowadza się do pojawiania się znikąd i ratowania życia pozostałym bohaterom. Na dłuższą metę staje się to ciut męczące. Spodobał mi się za to pomysł na wzbogacenie kreacji postaci komisarza Gruli, który niespodzianie odkrywa swoje ukryte talenty.

W odróżnieniu od „Przeciwko wszystkim” w „Tancerzu” nie ma drobiazgowych opisów realiów życia na początku lat 90. ubiegłego stulecia. Wszystkie „smaczki” są gdzieś obok, w cieniu i stanowią jedynie tło dla wydarzeń. Nie brakuje natomiast mniej lub bardziej ukrytych aluzji do współczesnych osób z kręgów polityki czy biznesu. Nigdy nie byłem w Paryżu, zatem trudno jest mi powiedzieć, na ile autorom udało się oddać atmosferę tego miasta, na pewno jednak ciekawie został pokazany hermetyczny krąg mickiewiczofilów i przedstawicieli starej emigracji, dla których czas zatrzymał się w XIX wieku.

„Tancerz” to powieść udana. Napisana świetnym językiem, inteligentna, dobrze skonstruowana, potrafiąca „porwać” czytelnika. Książka duetu Orbi&Urbi to także szansa, by nieco odmienić poglądy w kwestii romantyzmu. By nie spojrzeć na te czasy przez pryzmat słów „Słowacki wielkim poeta był”, lecz wejrzeć w duszę epoki; dostrzec nie nobliwe „portrety”, tylko ludzi targanych przyziemnymi namiętnościami. Gorących patriotów. A także mistyków.