Ostatnia część trojańskiej trylogii Gemmella jest godna uwagi z kilku powodów. Po pierwsze, jest zakończeniem opisanej przez autora historii opartej na trojańskim micie. Po drugie, książkę dokończyła żona autora, według jego wskazówek, jako że on sam nie zdążył tego zrobić przed śmiercią. Po trzecie zaś, w polskiej edycji nastąpiła zmiana tłumacza.

Wojna trojańska nabiera rozpędu. Coraz bliżej ostatecznego starcia, choć po drodze zarówno Mykeńczycy z sojusznikami, jak i Trojanie ze stojącymi po ich stronie ludami odnoszą spektakularne sukcesy i dotkliwe porażki. Wiedzeni przez bezlitosnego Agamemnona, pałający rządzą zdobycia legendarnego skarbca króla Priama Mykeńczycy walczą, mając przed oczami wizję bogactwa i chwały. Trojanie zaś bronią swojej wolności w imię zasad. Zasad, które często cenią wyżej niż własne życie.

Zdawałoby się, że strona trojańska jest tą lepszą, bardziej godną chwały i współczucia. I tak, i nie. Tak, bo nie jest w tym konflikcie agresorem. Nie, bo sama stosuje podobnie – a momentami być może bardziej – okrutne metody walki (np. atakując wroga płonącymi kulami wybuchającego neftaru). Niemniej jednak większą sympatię czuje się właśnie do obrońców Złotego Miasta.

O ile pierwsza część, „Pan srebrnego łuku”, była zdecydowanie powieścią przygodową, nacechowaną co prawda czasem okrucieństwem, ale w niezbyt dużym stopniu, druga, „Tarcza gromu”, łączyła w sobie lekką przygodę z zapowiedzią nadciągającej burzy, to „Upadek królów” jest zdecydowanie książką najbardziej nacechowaną tragedią i dramatem. Jest to bowiem opowieść głównie o wojnie. Autor z dużym pietyzmem opisuje rozmaite walki, bitwy i ich skutki. Co ciekawe, raz opisuje je raczej z ogólnego punktu widzenia, za drugim – z bardzo szczegółowego, dotyczącego jakiejś konkretnej osoby, a za trzecim: przedstawia rozwój wydarzeń z punktu widzenia postaci, które nigdy wcześniej ani później się nie pojawiają. W tym elemencie jest podobny do Kaya z jego „Sarantyńskiej mozaiki”, gdzie wątki i postaci poboczne pozwalały znakomicie poszerzyć perspektywę wydarzeń.

Nie brak jednak w tej odsłonie trojańskiej historii miłości, przyjaźni, odwagi i szlachetnych czynów. Jest „Upadek królów” opowieścią o przyjaźni przedzielonej walczącymi stronami, miłości, która musi miotać się pomiędzy sercem a rozumem, czy wznoszenia się ponad podłość i okrucieństwo antycznej wojny. „Troja” jest także opowieścią o przeznaczeniu, które czasem pokazuje swoje perfidne oblicze, oraz o wyborach determinujących nasze życie na zawsze. „Czasami istnieją ważniejsze zobowiązania. Każdego człowieka wiąże ostatecznie jego sumienie”, pisze Gemmell, tłumacząc zachowanie swoich bohaterów. Trudno się z nim nie zgodzić. Widać tutaj także wątek przemijania. Wciągnięci w wojenny wir herosi powoli odchodzą w przeszłość. Wspaniałe postaci giną w często bezsensownej, choć zawsze uczciwej walce. Gdzieś w głowie kołacze się wówczas pytanie: czy i dlaczego tak musiało się stać?

Mając w pamięci poprzednie części, z ulgą mogę stwierdzić, że zarówno śmierć autora i dokończenie książki przez jego żonę, oraz, w polskiej wersji, zmiana tłumacza, nie zepsuły przyjemności i, co istotne, wartości lektury. Owszem, można zauważyć pewne różnice, czasem wynikające może z redakcji, czy jakieś małe uchybienia, ale nie rzutują one na ogólny obraz serii.

Gemmellom udało się zakończyć cykl na wysokim poziomie. Warto podkreślić, że mit trojański został w tej trylogii pokazany nieco odmiennie od powszechnie znanego obrazu. Co ciekawe, wymieniając różnice można odnieść wrażenie, że kilka z nich nimi nie jest. Mamy przecież legendarnego Hektora, Konia Trojańskiego, Achillesa, Odyseusza, Agamemnona czy piękną Helenę. Nie chcę tutaj zdradzać jakichkolwiek smaczków, ale kto przeczyta tę powieść znając jej oryginalną wersję, z pewnością doceni zarówno kunszt, pomysłowość jak i humor Gemmella. Widać, że można ze znanej historii utworzyć nową jakość bez straty dla oryginału i z zyskiem dla świeżości opowieści.

Ogromnie cieszy możliwość przeczytania całej trojańskiej trylogii. Tym bardziej, niestety, smuci fakt, że David Gemmell niczego już więcej nie napisze. Myślę jednak, że każdy pisarz chciałby odejść w takim stylu jak on, pozostawiając po sobie naprawdę godną uwagi, wartościową trylogię. Trylogię godną nawet wielkiego bajarza Odyseusza, z którym być może David Gemmell ucztuje w Sali Bohaterów.