Do tej pory znałem Alfreda Kubina wyłącznie jako wybitnego grafika. Jego skąpe w formie obrazy i ilustracje poprzez swoją fantastyczną i surrealistyczną treść są niezwykle sugestywne. Nie przypuszczałem jednak, iż był równie utalentowanym pisarzem – choć, o ile mi wiadomo, napisał tylko jedną powieść. „Po tamtej stronie” pokazuje, że niezwykła wyobraźnia, uwypuklona jeszcze przez rozchwianie emocjonalne i zaczątki choroby psychicznej, sprawdzała się zarówno w formie obrazów, jak i słów. Zresztą, jak Kubin sam podkreśla w autobiografii „Demony i nocne zjawy” ¹⁾, powieść powstała w wyniku niemożliwości przetworzenia swych w wizji w grafikę, natomiast możliwe było ich zapisanie.

„Po tamtej stronie” zaczyna się jak typowa (anty)utopia. Monachijski rysownik dostaje wiadomość od znajomego z lat szkolnych – Klausa Patery, który stał się posiadaczem niezwykłych bogactw i założył gdzieś w Azji Środkowej własne państwo, gdzie wstęp mają tylko zaproszone, wybrane według specjalnego klucza osoby. Bohater i zarazem narrator książki wraz z żoną decyduje się pojechać do Państwa Snu. Nie jest to jednak kraina jak ze snu. Nigdy nie świeci tam słońce, mieszkańców obowiązują przedziwne reguły dotyczące ubiorów i zachowania. Wszelkie nowinki są zakazane, nawet zabudowania w stolicy państwa są wiekowymi budynkami specjalnie sprowadzanymi z Europy.

Początkowo życie toczy się utartym rytmem, przerywane tylko czasem przez dziwne zdarzenia lub obserwacje bohatera. Rychło jednak wszystko zaczyna się sypać. Żona narratora podupada na zdrowiu, a na Państwo Snu spadają godne egipskich plagi. Jawa miesza się ze snem, nie sposób już stosować zasad logiki do otaczającego świata.

Podobnie jak w niektórych swych rysunkach, Kubin roztacza przed czytelnikiem dantejskie sceny i apokaliptyczne wizje – przy nich opisy z „Miasta pod Skałą” wydają się mało wstrząsające. Robi to niezwykle plastycznie i obrazowo. Nawet mimo dosyć rygorystycznej, oszczędnej w słowach maniery pisarskiej, która była typowa dla pisarstwa z początku ubiegłego wieku. Może właśnie po tym można poznać talent pisarski: by niewielkimi nakładami, kilkoma słowami odmalować w umyśle czytelnika sugestywne wizje.

„Po tamtej stronie” to jednak nie tylko i wyłącznie opisy tragicznych wydarzeń czy wynaturzonych orgii. Kubin wyraźnie pokazuje, że nie ma ucieczki od problemów, które istnieją w nas samych. Nawet w pozornym, egzotycznym raju są one razem z nami i tylko czekają na uwolnienie. Egzystencja ludzka to ciągła walka sił budujących i burzących, życia i śmierci, a cierpienie jest nieodwołalnym elementem istnienia.

---

¹⁾ Omawiane tutaj wydanie „Po tamtej stronie” jest uzupełnione o tę autobiografię. Dzięki temu zabiegowi można zobaczyć jak wielką rolę dla Alfreda Kubina miała ta powieść oraz jak liczne elementy autobiograficzne w niej zawarł. Lektura autobiografii pozwala lepiej zinterpretować zawarte w „Po tamtej stronie” przesłanie. Podobnie zresztą jak posłowie Pawła Huellego.